Diyarbakır Suriçi geleneksel konutlarında kerpiç malzeme kullanımı, koruma sorunları ve çözüm önerileri

Abstract

Günümüzde iklim değişiminin dünyanın en büyük sorunlarından biri olduğu bu dönemde, ülkeler küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadele edebilmek için daha az enerji, daha az karbon emisyonu ve üretilen enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmesi yönünde çalışmalar önem kazanmaktadır. Yapı sektörü doğaya saygılı, sürdürülebilirliği ön planda tutan ekolojik malzemelere yönelmekte ve bunun bir sonucu olarak yerel malzeme ve yapım sistemlerinin korunması temel bir yaklaşım olarak benimsenmektedir. Bu bağlamda ekolojiye saygılı, az enerji ile üretilebilen ve kullanılabilen, geri dönüşümü yüksek oranda olan kerpiç yapılar, çevre koruması anlamında maksimum performans gösteren yapı konumuna gelmektedir. Bu nedenle de uzmanlar geçmişin bilgi birikiminden yararlanarak geleneksel ve yenilenebilir malzeme kaynakları üzerinde çalışmalar yaparak, geleneksel mimarinin en önemli malzemesi olan toprağa yönelmektedirler. Geleneksel yapım sistemlerinin ve yerel malzemelerin barındırdığı bilginin nesilden nesile aktarılması önemli bir kültürel zenginliktir. Bu kültürel zenginliğin gelecek kuşaklara aktarımında yaşanan sorunların giderek arttığı günümüzde, restorasyon uygulamaları sırasında açığa çıkan özgün geleneksel strüktür detaylarının belgelenerek arşivlenmesi ve aynı zamanda bu bilginin yayına dönüştürülmek suretiyle literatüre kazandırılmaları oldukça önemlidir. Ancak bu yolla, yıllar süren deneyimle kazanılan geleneksel yapım yöntemlerine dair bilginin eksiksiz/tam anlamıyla geleceğe aktarımı mümkündür. Türkiye'de anıtsal ve sivil mimarlık yapılarında geleneksel yapım sisteminin belgelendiği/irdelendiği ve korunmasına yönelik önerilerin geliştirildiği zengin bir literatür bulunmakla birlikte, bir o kadar da henüz araştırılmamış kültürel miras alanları da mevcuttur. Ancak özellikle hızla yok olan geleneksel konutlarda özgün malzeme ve yapım sisteminin korunması noktasında çok boyutlu sorunlar vardır. 'Diyarbakır Suriçi Geleneksel Konutlarında Kerpiç Malzeme Kullanımı, Koruma Sorunları ve Çözüm Önerileri' konulu tez çalışmasında Diyarbakır Suriçi'ndeki geleneksel konutların restorasyonu sırasında belgelenen kerpiç malzemeli karma yapım sisteminin analiz edilerek gelecek nesillere aktarılması ve yapım sisteminin sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Tez kapsamında belli bir alanda ve belli bir sayıda yapı üzerinde gerçekleştirilen analiz çalışmasının alandaki restorasyon süreciyle paralel yürütülmesi, dışarıdan algılanmasının mümkün olmadığı; raspa ve söküm işlemleri sonrası erişilebilen bilgiye de ulaşılmasına olanak sağlamıştır. Bu çalışmada Diyarbakır Suriçi'ndeki geleneksel konut mimarisindeki özgün kerpiç yapım sistemli taşıyıcı strüktürün tespit edilmesi, yerel yapım sisteminin irdelenmesi, tipolojik değerlendirme yapılarak, koruma sorunlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu sorunlar çerçevesinde de koruma yaklaşımlarına yön gösterici olan uluslararası tüzüklerin ve sözleşmelerin ışığında çözüm önerileri sunulmuş, yerel yapım sistemi ve malzemesinin sürekliliğinin sağlanabilmesi hedeflenmiştir. Restorasyon sırasında elde edilen verilerin belgelenmesi, arşivlenmesi ve yayınlanması noktasında ciddi eksiklerin olduğu düşünüldüğünde, bu çalışmanın bu anlamda da literatüre katkısı olacağı düşünülmektedir.