Taktiksel şehircilik bağlamında Süleymaniye Dünya Miras Alanı'nda koruma süreçleri

Abstract

Bugün dünya nüfusunun yarısından fazlası kentlerde yaşıyor, 21. yüzyıl kentlere ev sahipliği yapıyor. Kentlerimiz demografik, kültürel ve dönemsel olarak hızlı bir dönüşüm içerisindedir. Rant odaklı kentsel dönüşümler, soylulaştırma, mega projelerle kentlerimizde sosyal eşitsizlikler hızla artmakta ve kent hakkı mücadelesi önem kazanmaktadır. Kentlerimizde kültür mirası ögelerinin korunması giderek zorlaşmaktadır. Koruma yöntem ve araçlarının gelişen ve değişen şehircilik kuram ve pratikleriyle beslenerek yeni araç ve yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Taktiksel şehircilik 2010'lu yıllarda ABD'de ortaya çıkmış bir kavramdır. Yurttaşların kamusal alanların tasarımında söz ve uygulama hakkı olduğunu ortaya koyan bir kavram olarak ortaya çıkmış ve ülkemizde de son yıllarda yaygınlaşmaya başlamıştır. Bugünkü kültürel miras anlayışının temeli 1972 yılında yine bu kavram ile özdeşleşmiş bir kurum olan UNESCO tarafından atılmıştır. Kültürel miras kavramı 1972 tarihli Dünya Kültür ve Doğal Mirası Koruma Hakkındaki UNESCO Konvansiyonu'nda korumaya değer olarak nitelendirilen alanların beraberinde gündeme gelmiştir. UNESCO "Miras" kavramını geçmişten gelen, bugün birlikte yaşadığımız ve gelecek nesillere aktaracağımız kalıt olarak tanımlamaktadır. Kültürel miras ise tarihi ve yapılaşmış çevreyi oluşturan anıtlar, mimari değeri olan yapı grupları ve alanlar olarak tanımlanmaktadır (UNESCO, 1972). İstanbul'un Tarihi Alanları, 23 Mayıs 1982 tarihinde onaylanan ve 1983 yılında Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren UNESCO'nun 16 Kasım 1972 tarihli "Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme" gereği, 6.12.1985 tarihinde 356 sıra numarasıyla Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır. Alanın merkezini oluşturan ve Mimar Sinan'ın İstanbul'daki en önemli külliyesi olan Süleymaniye Külliyesi, büyüklüğü, arsaya yerleşimi, farklı işlevlere yönelik yapıları ile döneminin sanatını ve imparatorluğun gücünü yansıtır (Ahunbay, 2011: 161). Süleymaniye, Tarihi Yarımada içerisinde, İstanbul'un tarihini yansıtan, çok kültürlü katmanları barındıran bir alandır. Tez kapsamında "Süleymaniye Camii ve Çevresi" Dünya Mirası ilanı evvelinde de sonrasında da çeşitli planlama müdahalelere geçiren alan irdelenmiş, yakın dönem müdahalelerin yaklaşımı, aktör yapısı, işlevleri ve çevresel etkileri değerlendirilmiştir. Taktiksel şehircilik kriterleri tanımlanmasının ardından alan ve çevresinden seçilen 3 proje bu bağlamda değerlendirilmiştir. Süleymaniye Dünya Mirası Alanının eşsiz ve özgün varlığı şüphesiz koruma uygulamalarının yerinde ve sürdürülebilir olması gerekliliğini doğurur. Alanın uzun yıllar boyunca görece yetersiz denilebilecek koruma müdahaleleri ile yeterince korunamadığı söylenebilir. Koruma uygulamalarının yerel ve yerindenliğinin stratejik olarak benimsenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. İster kamu, ister yurttaş ya da örgütlü yapılar eliyle yerelden, yerinde taktiksel şehircilik yaklaşımıyla yapılacak uygulamalar kültür mirası ögelerinin korunmasını kolaylaştıracaktır. Koruma alanlarına planlama alanında yapılan müdahalelerde plan hiyerarşisi işletmekten ziyade üst ölçekten alt ölçeğe eşgüdümlü hazırlanması alanların korunma dinamiklerini artıracaktır. Süleymaniye Dünya Miras Alanı'na bütüncül bir koruma anlayışıyla yaklaşırken üst ölçek ve alt ölçek müdahalelerin beraber kurgulanması gerekmektedir. Burada taktiksel şehircilik yaklaşımından faydalanarak ister kamu ister yurttaş eliyle yerinden yapılan müdahaleler koruma anlayışını yerelleştirebilir, kalıcılaştırabilir.