Güzel Sanatlar Akademisi'nde Bruno Taut'un gerçekleştirdiği reformların Türkiye'deki mimarlık eğitimine katkıları

Abstract

Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkçülüğü esas alan bir mimarlık ortamı hâkimdir. Ancak cumhuriyetin kuruluşundan itibaren geçen beş yıl içinde bu yaklaşımın ortaya koyduğu ürünler dönemin ruhuna uygun bulunmaz, pek çok alanda olduğu gibi mimarlık alanında da yabancı uzmanlara başvurulması gerektiğine karar verilir. Bu amaç doğrultusunda ülkeye çağrılan mimarlardan biri olan Ernst A. Egli, ülkemizde modern mimarlığın ilk uygulayıcılarından olur. Kendisinden Türkiye'de mimar yetiştiren yegâne kurum olan Güzel Sanatlar Akademisi (GSA) Mimari Şubesi'nde verilen mimarlık eğitimini çağdaş koşullara göre dizayn etmesi ve Maarif Vekâleti adına uygulama yapması için kurulan Tatbikat Bürosu'nun başına geçmesi istenir. 1935 yılına kadar görevlerini yürüten Egli, çeşitli anlaşmazlıklar sonunda istifa ederek ayrılır. Böylece Egli'nin boşalttığı görevleri üstlenecek yeni bir mimar arayışı başlar. Uzun arayışlar sonucunda, Egli'nin görevlerini devralacak ismin bu tezin ana öznelerinden biri olan Bruno Taut olmasına karar verilir. Taut, modern mimarlık söyleminin ortaya atıldığı ilk yıllarda cam, çelik gibi malzemeleri kullanarak tasarladığı Avangart eserleri ve özgürlükçü söylemlerin ağır bastığı yazıları ile mimarlık alanında tanınmış bir aktördür. Özellikle savaş sonrasında şehir plancısı Martin Wagner ile GEHAG adına sayısız Siedlung tasarımları yapmıştır. Ancak Almanya'nın politik iklimi, pek çok entelektüel gibi Taut'u da ülkesini terk etmek zorunda bırakır. Japonya'da geçirdiği üç yılın ardından 1936 yılında Türkiye'den aldığı teklifi kabul ederek yaşamının son yıllarını geçireceği bu ülkeye gelir. Bruno Taut, kendisine verilen görevler dahilinde hem GSA Mimari Şubesi'nde hem Tatbikat Bürosu'nda çok sayıda çalışma yürütür. Bir taraftan mimarlık eğitimini yeniden şekillendirmeye çalışırken diğer taraftan yıllar sonra özgürce uygulama yapma imkânı bulduğu Tatbikat Bürosu'nda çok sayıda proje üretir. Ancak, GSA'daki ilişkilerinde o dönemin etkisiyle Egli'ye kıyasla muhalif bir ortamla karşılaşmış, yapmak istediği değişimleri uygulamakta zorlanmıştır. Bu nedenle, geçmişte beraber çalıştığı arkadaşlarını davet ederek kendine ait bir "Taut Atmosferi" oluşturur. Egli'ye göre daha deneyimli ama duygusal tarafı ağır basan hisli bir mimar olan Taut, dönemin mimarlık pratiklerine eleştirel yaklaşır. Ortaya koyduğu eserlerinden okunabilen sentez düşüncesi ile Türkiye'deki mimarlık eğitiminin seyrini etkileyen aktörlerden biri olur. Ancak, çeşitli nedenlerle Taut dönemi, Egli dönemine kıyasla karanlıkta kalmıştır. Bu tez çalışması kapsamında, Bruno Taut'un Türkiye'de geçirdiği sürede ülkedeki mimarlık eğitimine ve mimarlık ortamına katkısı ortaya çıkarılacaktır. Hayatını kaybettiği 1938 yılına kadar GSA Mimari Şubesi'nde yürüttüğü çalışmalar, Tatbikat Bürosu'nda hayata geçirdiği proje uygulamaları ve yayımlanan eserleri ile bu ülkenin mimarlık eğitimine yaptığı katkılar incelecektir.