Dorotheos Mammelis’in Ekümenik Patrik Vekilliği (1918-1921): Siyasi ve Dini Rol

Abstract

Dorotheos Mammelis’in 1918-1921 yılları arasında yürüttüğü Ekümenik Patrik vekilliği, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin dini sınırları aşarak siyasi bir aktöre dönüştüğü, Osmanlı Devleti ile ilişkilerinin ise ciddi biçimde gerildiği bir dönemdir. Mondros Mütarekesi’nin ardından Osmanlı Devleti’nin yaşadığı siyasi ve askerî zayıflık, azınlık topluluklarının uluslararası kamuoyuna yönelmesini kolaylaştırmış; bu bağlamda Patrikhane, Yunanistan’ın genişlemeci politikalarıyla paralel bir tutum sergilemiştir. Dorotheos’un liderliğinde, Patrikhane yalnızca ruhani bir merkez olarak değil, aynı zamanda Yunanistan’la kültürel ve siyasal entegrasyonu önceleyen diplomatik girişimlerin odağı hâline gelmiştir. Özellikle Paris Barış Konferansı’na yönelik faaliyetler ve Rum-Ermeni iş birliği, bu dönemde kurumsal politikanın temel eksenini oluşturmuştur. Patrikhane, Batılı güçlerin desteğini alarak İstanbul’un Yunanistan’a bırakılması, azınlıkların özerklik haklarının tanınması ve Osmanlı yönetiminden bağımsızlaşma gibi taleplerini uluslararası platformlara taşımıştır. Dorotheos, Yunanistan’ın Megali İdea stratejisi doğrultusunda hareket ederek, Patrikhane’nin dini misyonunu aşan bir milliyetçi temsil işlevi üstlenmiştir. Bu pozisyon, Osmanlı yönetimiyle olan ilişkilerde ciddi gerilimlere yol açmış; aynı zamanda Osmanlı tebaası olan Ortodoks Rumlar arasında da görüş ayrılıklarını derinleştirmiştir. Patrikhane’nin merkezi otoriteden uzaklaşarak Yunanistan’a yakınlaşma politikası, sadece dış siyasetle değil, cemaat içi dengelerle de çatışmıştır. Bazı cemaat üyeleri, Dorotheos’un Yunan çıkarlarına açıkça hizmet eden girişimlerini eleştirerek, bu yönelimin Rum Ortodoks toplumunun Osmanlı içindeki tarihsel statüsünü tehlikeye attığını savunmuştur. Ancak tüm bu tartışmalara rağmen Dorotheos’un yürüttüğü çizgi, onun ölümünden sonra da etkisini sürdürmüş; Patrikhane, Venizelist çizgide uluslararası alanda daha görünür ve siyasi bir rol üstlenmeye devam etmiştir. Bu dönem, Patrikhane’nin Osmanlı sonrası dünyadaki konumunu yeniden tanımladığı, Yunanistan ile daha kurumsal bir yakınlaşmaya yöneldiği bir kırılma noktası olmuş; sonraki patriklerin daha iddialı siyasal tutumlarının da zeminini hazırlamıştır.

The period of Dorotheos Mammelis’s tenure as acting Ecumenical Patriarch between 1918 and 1921 marks a time when the Greek Orthodox Patriarchate of Constantinople transcended its religious boundaries and transformed into a political actor, while its relations with the Ottoman Empire became seriously strained. Following the Armistice of Mudros, the political and military weakness experienced by the Ottoman Empire facilitated the orientation of minority communities towards the international public sphere; in this context, the Patriarchate adopted a stance parallel to Greece’s expansionist policies. Under Dorotheos’s leadership, the Patriarchate became not only a spiritual centre but also a focal point for diplomatic initiatives prioritizing cultural and political integration with Greece. Especially its activities related to the Paris Peace Conference and Greek-Armenian cooperation formed the main axis of institutional policy during this period. The Patriarchate, with the support of Western powers, brought demands such as the cession of Constantinople to Greece, the recognition of minority autonomy rights, and independence from Ottoman rule to international platforms. Acting in line with Greece’s Megali Idea strategy, Dorotheos assumed a nationalist representative function that went beyond the religious mission of the Patriarchate. This position caused serious tensions in relations with the Ottoman administration and also deepened divisions among the Orthodox Greeks who were subjects of the Ottoman Empire. The Patriarchate’s policy of distancing itself from central authority and moving closer to Greece conflicted not only with foreign policy but also with internal community dynamics. Some members of the community criticized Dorotheos’s initiatives that openly served Greek interests, arguing that this orientation endangered the historical status of the Greek Orthodox community within the Ottoman Empire. Despite all these debates, the line pursued by Dorotheos continued to have an influence after his death; the Patriarchate maintained a more visible and political role in the international arena along the Venizelist line. This period marked a turning point in which the Patriarchate redefined its position in the post-Ottoman world and moved towards a more institutionalized alignment with Greece, laying the groundwork for the more assertive political stances of subsequent patriarchs. © 2025, Sabit Dokuyan. All rights reserved.