Mimarlık disiplininin sosyokültürel aktörleri olarak çağdaş mimarlık müzeleri : Almanya, İtalya ve Fransa örnekleri

Abstract

Çağdaş mimarlık müzeleri İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni bir mimarlık kurumu olarak doğmuşlar, 20.yüzyılın sonlarına doğru ise hızla çoğalmışlardır. Kendilerini müzenin yanı sıra merkez veya enstitü olarak da adlandırabilen bu kurumlar, kurucu iradeleri, karar verici süreçleri ve yönetimsel biçimleri açısından çeşitli farklılıklar barındırıyor olsalar da, tözlerinde aynı amaçları taşımaktadırlar. Bu amaç benzerliğinin karşısında var olan araç ve süreç farklılığı, çağdaş mimarlık müzelerini incelemeye değer kılmaktadır. Bu kurumların sayılarında gerçekleşen "patlama" ve taşıdıkları amaç benzerlikleri ise tesadüfi değildir: Çağdaş mimarlık müzesi olgusu birkaç temel etmenin varlığına, gelişmesine ve oluşumuna bağlıdır. Bulunduğu ülkenin yönetim biçimi her ne olursa olsun, bir çağdaş mimarlık müzesinin ortaya çıkması için her şeyden önce bir toplumsal ve kültürel itki, bu itki doğrultusunda ise bir talebin var olması gerekir. Bu itkinin kökeni ise, mimarlığın sosyal olarak inşa edilmiş bir kültürel alan olmasında ve bu karakteristiğinin giderek önem kazanarak görünür hale gelmesinde yatmaktadır. Dolayısıyla bir çağdaş mimarlık müzesinin kurulmasına giden izlek, mimarlık kültüründe etkili olan aktörler ile toplumun bu anlamda farkındalığa ulaşması, bununla birlikte kurumsal yetersizliklerin ve yeni bir kurum gerekliliğinin ortaya çıkmasından geçmektedir. Bu aşamada mimarlık kültürünün toplumsal görünürlüğünü arttıran meslek örgütleri, eğitim ve araştırma kurumları, mesleki ve genel basın yayın platformlarının etkisi kritik önem taşımaktadır. Bu aktörlerin etkilerinin arttığı noktada, çağdaş mimarlık müzeleri yeni bir kurumsal yapılanma olarak ortaya çıkmaktadırlar. Bu araştırma kapsamında ele alınan bu savlar, idari ve politik olarak birbirinden çok farklı geleneklerde olan ve son 50 yılda mimarlık müzelerinin kurulduğu gözlemlenen üç Batı Avrupa ülkesinde mimarlık kültürü çerçevesinde değerlendirilerek incelenecektir. Çağdaş mimarlık müzelerinin çok katmanlı işlevselliğini, mimarlık disiplininin sosyokültürel aktörleri olmaları bağlamında ele alan bu tez çalışması, konuyu tarihsel arka planın kurduğu fonda Almanya, İtalya ve Fransa'daki mimarlık müzeleri, enstitüleri, arşivleri ve merkezleri üzerinden irdelemektedir. İkinci Dünya Savaşı öncesinde var olan baskın paradigma, mimarlığın çevresinde elitist bir atmosfer ile birlikte bir çeşit "kült" üretmiş, mimarlığın tek bir sosyokültürel çevre ile belirli tartışmalar, kuramlar ve yaklaşımlar ile sınırlı kalmasına sebep olmuştur. Savaş sonrası dönemde ise bu geleneksel paradigma özgürlükçü, dağınık, paylaşımcı, demokratik iletişim-etkileşim ağları aracılığıyla çözünmüştür. Çağdaş mimarlık müzeleri ise bu çözünmede merkezi bir rol üstlenmişlerdir. Nitekim mimarlık kültürü ile kurum karşılıklı, bağımlı bir ilişki içerisindedir. Kültürel ortamda gerçekleşen dönüşümler kurumları tetiklemekte, kurumlar ise mimarlık kültüründe çeşitli bağlamlarda katalizörler olarak çalışarak alanın dönüşümünde etkili olmaktadırlar. Kuramsal altyapısını mimarlık kültürünün genişleyen alanı, karmaşıklık ve morfogenetik döngü kuramları üzerine kuran bu çalışmada, kültür ile kurum arasındaki bu karmaşık ilişki adı geçen üç ülkenin kültür politikaları bağlamında incelenmektedir. Mimarlık kültürünün dönüşüm, gelişme ve genişleme açısından yetersiz kaldığı durumlarda bu tür inisiyatifler ya hiç sonuç vermeyecek ya da salt idari bir tasarruf olarak kalacaktır. Bu çalışma, henüz bir çağdaş mimarlık müzesi bulunmayan Türkiye için bu tür kurumlar, eğitim kurumları, sivil toplum örgütleri ve devletin kültür politikaları arasındaki ilişkiselliklerin bir haritasını sunmakta; Türkiye'de müstakbel bir çağdaş mimarlık müzesinin kurulması için gerekli koşullar, motivasyonlar ve prosedürel süreçlerin ana hatlarını, yoğunlaştığı üç Avrupa ülkesindeki tarihsel, toplumsal ve kültürel bağlamlar üzerinden çizmekte; ve mimarlık kültürünün "genişlemiş alanı"nın dönüşüm sürecinde hangi yönlere doğru biçimlenmiş olduğunu tarihsel kanıtlara dayanarak ortaya koymaktadır.