Türkiye’de Sosyal Konut-Toplu Konut Sorunsalı, Politik İradesizlik İçerisinde Kavram ve İşlev Kargaşası: İşçi Sendikaları ve Konut Kooperatifleri Deneyimi (1960-1980)

Abstract

İnsanın en temel haklarından biri olan barınmanın toplumun parçası olan tüm sosyal gruplar tarafından erişilebilir olması gerekliliği düşünüldüğünde; sosyal olma hali karşımıza çıkar. Batılı topraklarda ortaya çıkan endüstriyel gelişmeler ve sanayi sonrası modernleşen kentlerde bu barınma hakkı, kolay erişemeyen dar gelirli sosyal sınıflar için bir konut sorunu; finansal, politik ve sosyal birçok parametrenin girdisi ile de "sosyal konut sorunu" halini almaktadır. Sanayi ile birlikte modernleşen İngiltere, Almanya, Fransa gibi birçok sosyal refah ülkelerinde, özellikle alt sosyal sınıfların barınma gereksinimi ile ilgili problemlerin 1800'lü yıllarda ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Bu ülkeler, konut sıkıntısı karşısında 150-200 yıllık tarihi bir süreç içerisinde, adım adım çözüm üretmişlerdir. Her ürettikleri çözüm bir model halindedir ve kavramsal karşılıklara sahiptir ve aynı zamanda bu çözüm modellerini üstlenen aktörler oluşmuştur. Türkiye'de konut sorunu, çok geç yıllarda, 1950'lerde hızlı nüfus artışı ve kentleşme ile baş gösterir. Bu problem karşısında hızlı çözüm üretme adına batılı refah devletlerin konut politikaları ve toplu konut üretim modelleri rol model alınmaya başlar. Türkiye'de yapılan konut uygulamalarına bakıldığında; batılı ülkelerden konut üretimine dair kavramların ithal edildiği, fakat uygulama modellerinin çok farklı olduğu ve bu uygulamaların ithal edilen kavramlarla örtüşmediği tespit edilmiştir. Konut sorununu bir "sorun" olarak yaşayan sosyal sınıf, tarihsel süreç içerisinde dar gelirli işçi sınıfı olmuştur. Batı'da bu sorunun çözümü için kamunun başat rol üstlendiği modeller geliştirilmiştir ve bu sosyal konutları "kiralık" olarak sunmuştur. Konut bunalımın baş gösterdiği Türkiye'de 1960-1980 yılları aralığında, dar gelirli sosyal sınıflar için Batı'dan biraz farklı gelişir. O yıllarda Türkiye'de ucuz sosyal konut üretiminin sendikaların çatısı altında örgütlenen işçi yapı kooperatifleri ile geçici olarak giderilmeye çalışılmıştır. "Mülk edinme" dogması karşısında, kooperatif modellerinde "kiralık sosyal konut" bir türlü gerçekleşmemiştir. Kent yoksulları da bu sorunu kendi başının çaresine bakma modeli olarak "gecekondu" ile çözmüştür. Sağ liberal iktidar partilerinin pasif kaldığı sosyal konut sorunu karşısında Maden-iş, DİSK gibi sendikaların girişimleri ve TİP'in konut söylemleri önemlidir.