Sağlık yapılarının İstanbul’un tarihsel topoğrafyası ile ilişkisinin süreklilik bağlamında incelenmesi

Abstract

İstanbul kuruluşundan itibaren Roma Dönemi, Osmanlı ve cumhuriyet döneminde konumunun yarattığı avantajla, ticaret ve kültür açısından önemli bir dünya kentidir. Coğrafi konumu sebebi ile tarih boyunca savaşlar, salgın hastalıklar ve felaketler, yangınlar yaşanmış olan bu şehirde halk sağlığına yönelik her dönemde çeşitli reformlar yapılmış, politikalar izlenmiş ve sağlık kuruluşları bu düzenlemeler doğrultusunda hizmet vermiştir. Roma döneminde ve Osmanlı döneminde imparatorluğun başkenti olan İstanbul Tıp eğitiminin de merkezi olmuştur. Sağlık yapıları imparatorluğun ordu ve halka hizmet amaçlı veya tıp eğitimi amacı ile bağımsız veya dini bir yapı grubunun bir parçası olarak inşa edilmiştir. Tıpta modernleşmenin etkisi ile sağlık yapılarının kimliği de işleyişi de zaman içinde değişimler geçirmiştir. Dini kurumların himayesinde hayır kurumu niteliğinde hizmet veren sağlık yapıları zamanla bilimsel kimlik kazanarak bağımsız eğitim ve sağlık kurumlarına evrilmiştir. İstanbul'da bu dinsel şifacılıktan bilimsel eğitim kurumlarına geçişin mekânsal izlerini ve bu gelişimi izlemek stratejik konumunun getirdiği avatajla mümkün olmuştur. Kent gelişimini sürdürürken sağlık yapılarına yenisi eklenmiş ve İstanbul'da sağlık yapıları reformların ve yönetim biçimlerinin etkileriyle bulundukları yerde gelişimlerini sürdürmeye devam etmiştir. "Sağlık Yapılarının İstanbul'un Tarihsel Topoğrafyası İle İlişkisinin Süreklilik Bağlamında İncelenmesi" başlıklı tez çalışması beş ana başlıkta incelenerek hazırlanmıştır. Birinci bölümde tez çalışmasının amacı, kapsamı ve yöntemine ilişkin bilgiler verilmiştir. Sağlık yapılarına yönelik daha önce yapılmış olan çalışmalar Tıp Tarih, Mimarlık gibi farklı alanlarda yapılan çalışmalarla birlikte incelenmiş ve literatür özeti aktarılmıştır. Tez çalışmasının araştırma konusunun belirlenmesi, araştırma sürecinde izlenilen yollar aktarılmıştır. İkinci bölümde sağlık kavramı ve kent ilişkisi ele alınmış, mimarlıkta, sağlık yapılarında yer/topoğrafya seçimine dair Roma döneminden Osmanlı dönemine uzanan tarihsel süreç incelenmiştir. Kentlerin kuruluşunda dikkate alınan unsurlar ile birlikte sağlık yapılarında yer seçiminde dikkate alınan unsurlar dönemsel olarak Vitruvius'tan başlanılarak farklı dönemlere ait farklı kaynaklardan yararlanılarak aktarılmıştır. İstanbul'un kentsel/ tarihsel topoğrafyasının ele alındığı üçüncü bölümde kentin kuruluşundan itibaren topoğrafyası, kentin sınırları, ana yollar, kamu yapıları, dini yapılar / manastırlar, ayazmalar, hamamlar, su sistemi vb. sağlık yapılarının konumlarını etkileyebilecek bilgiler harita ve belgeler eşliğinde aktarılmıştır. Kuruluş, başlangıç, büyüme, modernleşme ve cumhuriyet dönemindeki sağlık yapıları ve sistemleri tarihsel olarak açıklanmıştır. Bu başlıkta sağlık politikaları, plan kararları, kentin gelişimi için yapılan planlarda sağlık yapılarının yeri, büyüklüğü ve kentle ilişkisine dair bilgiler verilmiştir. Dördüncü bölümde ise sağlık yapılarının İstanbul'daki konumları ve kentle kurdukları ilişkiler süreklilik bağlamında incelenmiş ve kentsel hafızada edindikleri yer vurgulanmıştır. Bu yapıların kentle ve birbirleri ile ilişkileri, kente yerleşimleri ve gelişimleri tarihsel süreklilik bağlamında ortaya konulmuştur. Beşinci bölümde ise değerlendirme yapılmış ve günümüz koşulları üzerinden konu ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Yer, Süreklilik, İstanbul, Sağlık Yapıları