Kentsel mekânlarda yapılı çevrenin yürünebilirlik üzerine etkisi : Tuzla İstasyon Caddesi örneği

Abstract

Sanayi Devrimi ile birlikte motorlu taşıtlar gündelik yaşamımıza girmiş ve tüm dünyada büyük bir yer edinmiştir. Artık kentler motorlu taşıtlar için tasarlanmaya, insanlar arka plana atılmaya başlamıştır. Oysaki sanayi öncesi kentler insanlar için, insanların fiziksel, sosyal ve algısal yapısına uyum sağlayacak şekilde tasarlanıyordu. Bu dönemde dar sokak ve cepheler, az katlı binalar ve kompakt merkezlerin bulunması, insanların günlük ihtiyaçlarını giderebilmesi için donatılara uygun yürüme mesafesinde olması olağandı. Bu çalışma yürüyen insanı odağına alarak insan ölçeğinin kent ve insanlar üzerindeki etkilerini araştırmaktadır. Bu amaçla kentsel mekânlar özellikle cadde ve sokaklar yürünebilirliğin test edildiği, insanların yürüdükleri mekânlar olarak seçilmiştir. Burada bahsi geçen yürüme eylemi, sadece fiziksel anlamdaki yürümekle sınırlandırılmamıştır. Kentsel mekânlarda oturmak, dinlenmek, sohbet etmek, yemek yemek, buluşmak, ayakta durmak gibi eylemleri de kapsamaktadır. Sokaklarda, caddelerde yapılı çevrenin fiziksel özelliklerinin insan hareketlerini etkileyerek, insanları yürümeye teşvik edebilecek kriterlerini belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde tez konusuna ait temel bilgiler verildikten sonra araştırmanın amaç, kapsam ve yöntemi açıklanmıştır. İkinci bölümde kentsel kamusal açık mekânlar ile kentsel açık mekân olan cadde ve sokakların özellikleri açıklanmıştır. Caddelerde insan davranışlarının neler olduğu konusu üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde öncelikle yürüme ve yürünebilirlik kavramları incelenmiştir. Bu kavramların tanımları yapılarak yürüme ve yürünebilirliğin, kentler ve insanlar üzerindeki yararları olan sürdürülebilir kent, sağlık, ekonomik, güvenlik, sosyal ve eşitlik kavramları çerçevesinde ele alınmıştır. Daha sonra caddelerde yürüme isteğini etkileyen kriterleri belirlemek üzere yürünebilirliğe dair çalışmalar detaylı bir şekilde incelenmiştir. Michael Southworth, Jan Gehl, Jeff Speck, Reid Ewing ve William H. Whyte gibi isimlerin çalışmaları başta olmak üzere konuya ilişkin diğer çalışmalar da incelenmiş ve yürünebilirliği etkileyen kriterler belirlenmeye çalışılmıştır. Literatür çalışmaları ışığında caddelerde yürünebilirliğin ölçülmesine ilişkin yöntem ve araçlar sıralanmıştır. Böylece alan çalışmasına ilişkin hem yürünebilirliği etkileyen kriterler hem de yürünebilirliği değerlendirme yöntemi oluşturulup, caddelerin daha yürünebilir bir yer olabilmesi için neler yapılması gerektiğine dair yöntemlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. Dördüncü bölümde çalışma alanı olarak Tuzla'da İstasyon Caddesi'nin konumu, tarihsel gelişimi, kentsel ve mekânsal özellikleri belirtilmiştir. Yapılan alan araştırmaları, yerinde gözlemler ve iki boyutlu çizimlerle caddenin özellikleri ifade edilmiştir. Caddenin kullanım ve kentsel morfoloji açısından dört farklı bölümden oluştuğu görülmüştür. Bu bölümlerin birbirleriyle ilişkili olarak ele alınması ve caddenin yürünebilirlik potansiyelinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Beşinci bölümde alan çalışmasına ait veriler değerlendirilmiş, çıkarılan sonuçlar ve öneriler aktarılmıştır. İstasyon Caddesi üzerinde yapılan alan araştırması sonucu yürünebilirliğe etki eden fiziksel özellikler belirlenmiştir. Uygulanabilecek tasarımlar hakkında önerilerde bulunulmuştur.