Rize-Çamlıhemşin Ortan ve Yolkıyı köyleri kırsal sit koruma önerileri

Abstract

Doğu Karadeniz, tarih boyunca içinde yaşayan insanların yaşamını şekillendiren ve bölgeye özgü yaratıcı çözümler üretilmesine olanak sağlayan yerleşimlere sahiptir. Bölgenin kendine has iklimi ve doğa koşulları; bölge insanının yerleşimde, mimaride ve yapım tekniklerinde yeni arayışlara girmesi ve yörenin karakteristiğine uygun çözümler üretmesi sonucunu getirmiştir. Karadeniz sahilindeki Rize şehir merkezine, yaklaşık 40 km. uzaklıkta Fırtına Vadisi eteklerinden konumlanan Çamlıhemşin ilçesi, sahip olduğu önemli doğal ve kültürel miras değerleri ile ülkemizin önde gelen miras alanlarından biridir. Bu anlamda, korunması gerekli kültür mirasına ait yapım gelenekleri de kültürel ve mimari bir örnekleşmenin tehdidi altındadır. Kaçkar Dağları Milli Parkı sınırının da dahil olduğu Çamlıhemşin ilçesindeki kırsal yerleşimlerden büyük bir bölümünün özgünlük ve bütünlük değerlerini kaybetmiş ya da kaybetme sürecinde olduğu izlenmektedir. Geçmişten günümüze dek bölge tarihine tanıklık etmiş; yaşam kültürünü ve geleneksel yerleşim karakterini yansıtan Ortan ve Yolkıyı Köyleri'nin bünyesinde barındırdıkları kırsal miras değerlerini büyük oranda koruyarak bugüne ulaştığı görülmektedir. Kültür ve doğanın bir ürünü olarak karşımıza çıkan tarihi kırsal yerleşimler; cami, köprü, değirmen, kahvehane, okul, konut, serender ve depo işlevli yapılar ile bostanlar, tarlalar ve ormanların oluşturduğu fiziksel dokusuyla döneminin kırsal yaşamı, mimari konumu, yapı teknolojisi, yapım teknikleri, peyzaj özellikleri ve geleneksel yapı ustalıkları hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Koruma gündemine son yıllarda katılan "kültürel peyzaj" kavramı ile birlikte şekillenen tez kapsamında; doğanın izin verdiği ölçüde, insanoğlunun da katkılarıyla ortaya çıkmış Ortan ve Yolkıyı tarihi yerleşimlerinin bulunduğu Çamlıhemşin İlçesi'nin kültürel peyzaj değerleri incelenmiştir. Kavramın tanımlama süreci, sınıflandırılması ve değerlendirme ölçütleri aktarılarak, Çamlıhemşin'in kültürel peyzaj değerleri tespit edilmiştir. Bu çalışma Ortan ve Yolkıyı Köyleri'nin kültürel peyzaj değerleri göz önünde bulundurularak; sözü edilen köylerin geleneksel mimarisini, geleneksel yapı türlerini ve yapım tekniklerini, plan-cephe özelliklerini tanıtmak ve korunması için bütüncül bir bakış açısı ile öneriler üretmeyi hedeflemektedir. Sözü edilen bu önerilerin üretilebilmesi için mimari belgeleme, haritalama gibi çalışmalar Rize İl Özel İdaresi'nden edinilen güncel kadastral haritalar ile Harita Genel Komutanlığı'ndan edinilen geçmiş tarihli hava fotoğrafları çakıştırılarak altlık olarak değerlendirilmiştir. Mimari belgelemele sürecinde ise; her bir yapı için envanter fişleri hazırlanmış, yerleşimlerin karakteristik özelliklerini saptamak için seçilen bi grup yapının detaylı rölöve çizimleri hazırlanmıştır. Bu kapsamda 75 geleneksel, 16 çağdaş yapıdan oluşan Yolkıyı Köyü'ndeki ve 23 geleneksel, 3 çağdaş yapıdan oluşan Ortan Köyü'ndeki tüm yapılar belgelenmiştir. Dik yamaçlar üzerine konumlandırılmış olan yapıların bodrum kat mekanlarının yaklaşık 60 cm kalınlığındaki kargir duvarlardan oluşturulduğu, üst katların ise ahşap yığma ya da ahşap karkas yapı tekniği ile inşa edildiği tespit edilmiştir. Hazırlanmış olan tez, son yıllarda yalnızca yaz aylarında mevsimsel bir kullanımın görüldüğü doğal ve kültürel değerleriyle bütüncül olarak korunması gereken Ortan ve Yolkıyı yerleşimlerinin kırsal peyzaj değerlerinin korunmasına ilişkin çok yönlü sorunları saptayarak sürdürülebilir koruma olasılıklarını değerlendirmiştir. Bu doğrultuda özgünlüğünü ve bütünlüğünü büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış Ortan ve Yolkıyı kırsal peyzajının ve kırsal mimarlık mirasının geleceği, ICOMOS'un 1999 tarihli "Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü", 1999 tarihli "Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü", 2008 tarihli "Kültürel Rotalar Tüzüğü", 2014 tarihli "İnsani Değer Olarak Miras ve Peyzaj Floransa Bildirgesi", 2017 tarihli "Tarihi Ahşap Yapıların Korunması İçin İlkeler" ve 2017 tarihli "Kırsal Peyzaj Miras Tüzüğü" gibi ilkesel metinler çerçevesinde tartışılarak öneriler geliştirilmiştir. Bu ilkesel metinler doğrultusunda mevcutta var olan Kaçkarlar Kültürel Rota geliştirilerek köylerle olan bağlantısı sağlanıp, yeni bir rota oluşturulmuştur. Ekonomik anlamda refahın sağlanabilmesi adına öneriler üretilerek geleneksel konutlarda aile pansiyonculuğu değerlendirilmiştir. İncelenen geleneksel yapıların güncel durumları ele alınarak korumanın ve sürdürülebilirliğin nasıl sağlanabileceği tartışılmıştır.