Mimari mirasın korunmasına yönelik süreçlerde katılımcı yaklaşım önerisi : İzmir Kıllıoğlu Hamamı örneği

Abstract

Tarih boyunca, farklı topluluklar tarafından meydana getirilen hamam yapıları yıkanma ve sosyalleşme işlevleri ile kullanılmıştır. Roma döneminde oldukça yaygınlaşan hamam yapıları, Antik Yunan, Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemlerine iz bırakmıştır. Günümüzde ise değişen yaşam koşullarıyla beraber hamam kültürü gitgide yok olmaktadır. Helenistik dönemden Cumhuriyet dönemine kadar birçok kültür mirasına ev sahipliği yapan Basmane semtinde, günümüze ulaşan altı adet Osmanlı hamamı bulunmaktadır. Bu hamamlardan bir kısmı özgün işlevi ile kullanılırken bir kısmi ise farklı fonksiyonlarla kullanılmaktadır. 18. yüzyıl hamam yapısı olan Kıllıoğlu Hacı İbrahim Vakfı Hamamı özgün işlevini kaybetmesinin ardından uzun bir süre depo işleviyle kullanılmıştır. Tez çalışması kapsamında tarihi hamamın koruma sürecinde katılımcı yaklaşım önerisi ele alınmıştır. Tezin ilk bölümünde araştırmanın konusuna, amacına, kapsamına ve yöntemine yer verilmiştir. İkinci bölümde koruma bağlamında katılımcılık ile ilgili yapılan literatür taraması ardından katılımcı koruma kavramı, tarihsel süreci, mevzuatlar ve örnekler ele alınmıştır. Tarihsel süreç Almanya, İngiltere, İtalya, Avusturya, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye olmak üzere ülkelere göre incelenmiştir. Çeşitli ölçeklerde irdelenen katılımcı koruma örneklerinden Bologna, Pittsburgh ve İzmir kent ölçeğinde, Mount Vernon ve Southeastern Waterworks Halk Sanat Merkezi tek yapı ölçeğinde, KORU Projesi ise kapasite geliştirme projesi olarak sınıflandırılmıştır. Elde edilen tüm bu veriler tarihi hamamın katılımcı koruma süreci için altlık oluşturmuştur. Üçüncü bölümde Basmane semtinin tarihsel gelişimi ve tanıklık ettiği koruma süreci incelenmiştir. Adını 18. yüzyılda kurulan bir basma fabrikasından alan semtte katılımcı koruma süreci 2000‟li yılların başında belediye-üniversite işbirliği ile başlamıştır. Bölgedeki koruma çalışmaları günümüzde de katılımcı bir yaklaşımla sürdürülmektedir. Dördüncü bölümde hamamların genel tanımı, tarihçesi ve Osmanlı Dönemi hamam yapılarının koruma sorunları ve neden olan etkenler ele alınmıştır. Ardından Basmane semtinde bulunan altı adet Osmanlı Hamamı incelenmiştir. Bu hamamlardan Kıllıoğlu Hacı İbrahim Vakfı Hamamı mimari açıdan detaylı olarak irdelenmiştir. Tarihi hamamın koruma süreci ele alınmış ve bu sürecin katılımcı bir çerçevede gerçekleşmediği tespit edilmiştir. Tez kapsamında incelenen örnekler doğrultusunda koruma sürecinin katılımcı yaklaşımla nasıl değerlendirilebileceğine dair bir öneri yapılmıştır. Tezin son bölümü olan beşinci bölümde ise katılımcı koruma önerisinin uygulanabilirliği ve kullanılacak yöntemler irdelenmiştir. Son olarak, tez çalışması kapsamında katılım önerisi Kıllıoğlu Hacı İbrahim Vakfı Hamamı özelinde ele alınmış olsa da bölgede sürdürülen katılımcı koruma çalışmaları kapsamında bu önerinin farklı tarihi yapılara uyarlanabileceği belirtilmiştir.