Iran-Atropaten (Azerbaycan) bölgesinin kırsal mimari özellikleri ve koruma sorunları : Ushtibin Köyü

Abstract

Atropaten (günümüzdeki adıyla bilinen Azerbaycan) bölgesi tarih boyunca farklı uygarlıklar ve hükümetlerin bir parçası olmuş ve birçok medeniyetle etkileşim içine girmiştir. Özellikle 14. yüzyıldan günümüze kadar içinde farklı siyasal sınırlara bölünerek büyük bir kısmı İran sınırları içerisinde ve diğer kısımları Azerbaycan Cumhuriyeti, Nahcivan, Ermenistan ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır. Tarih boyunca Atropaten -kadim uygarlıkları bünyesinde barındıran bölgenin- kırsal mimari özellikleri üzerine ele alınan Ushtibin Köyü; örnek olarak incelenmiştir. Günümüz dünyasında gelişmemiş ve gelişme eşiğinde olan ülkelerde -özellikle orta doğu ülkelerinde- kültürel mirasın yok olma tehlikesi daha belirgin hale gelmiştir. Yapılan koruma çalışmalarının yetersiz kalması, metropol ve büyük toplumsal alanlara yakın olan taşınmaz miras varlıkları odaklı çalışması nedeniyle kırsal mimari miras yok edilme eşiğine getirilmiştir. Bahsi geçen ülkeler arasında yer alan İran'da; farklı birim ve kurumlarda, yönetmelikler çerçevesinde yapılan koruma çalışmaları kültürel mirasın değişimi ve yok olmasını önlemekte başarısız kalmaktadır. Yeni ve niteliksiz yapılaşmalar, uygun olmayan değişimler neticesinde ortaya çıkan sonuçlar korunması gereken bu kırsal mirasın ne kadar büyük bir tehlike altında olduğunu gözler önüne sermiştir. Özellikle son dönemlerde bu tehlike çığ gibi büyümeye başlamıştır. Ushtibin Köyünün ideal korunma yöntemlerinin sadece mimarlık ve yapısal olarak incelenmesiyle mümkün olmayacaktır ve disiplinler arası (Multi disiplin) bir yöntemle ele alınması gerekmektedir. Tarihi değerin yanı sıra farklı kültür ve etnik kökenler barındıran bu topraklar (Ushtibin Köyü) etnik, kültürel ve toplumsal farklılıkların ortaya çıkardığı; baskı ve etkiler altında sürdürülebilir özgün bir mimari üslup yaratmıştır. Özellikle kırsal mimari ve yerleşim tipolojisinde özgün üslubunun yanı sıra nitelikli ve kendine özgü yapı modellerinin de yer alması ve bu nitelikli yapıların günümüze kadar korunmuş olması bu çalışmanın önem arz eden tarafı olmuştur.