Tarihsel süreç içinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde konstrüktivist mimarlık

Abstract

1913 yılında Vladimir Tatlin'in köşe rölyef çalışmalarıyla ortaya çıkan Konstrüktivizm, 1917 Ekim Devrimi'nin ardından Avangard Sanat akımlarından biri olarak devrimin sanatına dönüşmüştür. S. S. C. B'nin farklı kurumlarında görev alan konstrüktivistler, sanat ile üretim arasında bağ kurarak sanatı gündelik hayatın bir parçası haline getirmişler, farklı alanlarda üretim yapmışlar ve sanatı mimarlığa uyarlayarak yeni bir yaklaşım geliştirmişlerdir. 1920 yılında sergilenen III. Enternasyonal Anıtı S. S. C. B'de büyük yankı uyandırmış, 1932 yılına uzanan süreçte çizimler, tiyatro sahneleri, maketler ve afişler olmak üzere konstrüktivist mimarlığın ütopya mimarlığı kapsamında değerlendirilen örneklerini tasarlamışlardır. Ancak 1922 – 1932 yılları arasında S. S. C. B'nin mimarlığını ütopya mimarlığının örneklerini tasarlayan konstrüktivist sanatçılar değil konstrüktivizm ile modern mimarlık arasında bağ kuran konstrüktivist mimarlar inşa etmiştir. Bu çalışmada; konstrüktivist mimarlığın siyasi, ekonomik ve toplumsal yapıya bağlı olarak oturduğu düzlem ve ütopya mimarlığının örnekleri ile Sovyet modernizmi adı altında değerlendirilen konstrüktivist mimarlık arasındaki açı farkı ele alınmıştır. Bu amaç doğrultusunda kronolojik olarak; Rus İmparatorluğu'nda sanat siyaset ilişkisinin gelişimi, Batı Avrupa'da modernizmin yükselmesine bağlı olarak sanat, siyaset ve mimarlık alanında yaşanan gelişmelerin Rus sanatına etkisi, Avangard Sanatın siyasi düzlemde konumlandığı nokta, konstrüktivistlerin sanat teorisinin ve pratiğinin kökeni incelenmiştir. S. S. C. B'nin kuruluşu, ideolojisi ve sosyalist düzenin inşa sürecinde uygulanan ekonomi politikaları; konstrüktivistlerin teorisinin ve pratiğinin değişiminin, konstrüktivist hareketin yükselişinin, siyasi iktidar ile konstrüktivistler arasındaki ilişkinin, ütopyacı yaklaşım ile ütopya mimarlığının oturduğu düzlemin zeminini oluşturması dolayısıyla detaylandırılmıştır. Ütopya mimarlığının örnekleri; konstrüktivistlerin mimari yaklaşımı, geliştirdikleri disiplinler ve sanat – mimarlık ilişkisi esas alınarak analiz edilmiş; ütopya mimarlığının konstrüktivist mimarlığının uygulanan örneklerine kazandırdığı nitelikler vurgulanmıştır. Siyasi iktidar ile konstrüktivistler arasındaki karşıtlık, neden – sonuç ilişkisine dayandırılarak konstrüktivist mimarlığının reel örneklerinin inşa sürecinde siyasi iktidarın konstrüktivistlere bakış açısının dikkate alınması amacıyla açıklanmıştır. Konstrüktivist mimarlığın uygulanan örneklerinin siyasi ve toplumsal dönüşümü temsil etmesi dolayısıyla devrim öncesi Rus mimarisinin değişimi ana hatlarıyla incelenmiş, Rus mimarların batı sanatı ve mimarlığı ile olan ilişkisi ortaya koyulmuştur. S. S. C. B'nin inşasında görev alan konstrüktivist mimarların yaklaşımı ve modern mimarlık – konstrüktivizm ilişkisi konstrüktivist mimarlığın inşa edilen örnekleri üzerinden incelenmiştir. Çalışmanın bütününde S. S. C. B'nin kapsadığı coğrafya ve Avrupa'da mimarlığın ve sanatın gelişimi hususunda belirleyici olan siyasi ve ekonomik gelişmeler, iki coğrafyaya etki eden iç ve dış dinamikler referans alınarak değerlendirilmiş ve tarihsel süreç içinde toplumsal yaşam koşullarının farklı olduğuna dikkat çekilerek kıyaslama yapılabilecek bir zemin sunulmuştur. Temel amaç; konstrüktivist mimarlığı ortaya çıkaran, 1922 – 1932 yılları arasında devrimin mimarlığına dönüştüren, sonlanmasında etkili olan nedenleri ve konstrüktivist mimarlığın mimarlık tarihindeki yerini bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmektir.