Kentsel dönüşüm kapsamında bina yapıbozum kavramının uygulamasına yönelik bir model önerisi

Abstract

Kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen yıkım faaliyetlerinde söküm ve geri kazanım olanakları sorgulanmadan binalar kontrolsüz bir şekilde ortadan kaldırılmaktadır. Yıkım çalışmalarında kullanılan geleneksel yöntemler yapısal atık oluşturmakta ve oluşan bu atıklar doğaya terk edilmektedir. Bu durum önemli çevre ve sağlık sorunlarına, enerji ve doğal kaynakların tüketimine neden olmaktadır. Kentsel dönüşüm alanında gerçekleşen yıkım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sorunların önüne geçmek için daha çevreci çözümlerin üretilmesi gerekmektedir. Binaların yıkımı için bir alternatif olarak görülen yapıbozum kavramı değerlendirilen çözümlerdendir. Bina yapıbozum, yıkım faaliyetlerinin planlı ve denetimli bir şekilde gerçekleşmesini sağlayarak yıkımın neden olacağı olumsuz etkileri yok etmeye ya da azaltmaya yardımcı olur. Bina yapıbozum kavramı, yıkım öncesinde bina ve çevresinin mevcut durumunu analiz ederek yıkım aşamasında alınacak önleyici tedbirlerin, kullanılacak araçların, yöntemlerin, metodların ve görev yapacak ekiplerin belirlenmesini sağlar. Yıkım sürecinin bina yapıbozumuna uygun yürütülmesi, belirlenen tüm unsurların sahada uygulanması ve denetimini gerektirir. Ayrıca yıkım sürecinin sistemli bir şekilde ilerleyebilmesi görev alacak pek çok disiplinin (müteahitt, mimar, mühendis, uygulama ekipleri…vb.) bir arada koordineli bir şekilde çalışması ile mümkündür. Bu bağlamda tez kapsamında, yıkım sürecinin bina yapıbozumuna uygun bir şekilde yürütülmesi ve denetlenmesine katkı sağlamak amacı ile bina yapıbozumuna uygun değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Yerel yönetimlerin ve denetleyici firmaların, elde edilen modeli kullanarak kentsel dönüşüm alanında gerçekleşen yıkım faaliyetlerini değerlendirip denetlemeleri amaçlanmıştır. Aynı zamanda yıkım sürecinde görev alacak firma ve ekiplerin yıkım sürecini bina yapıbozumuna uygun bir şekilde tasarlayıp uygulamaları hedeflenmiştir. Kentsel dönüşüm alanında uygulanacak bina yapıbozum değerlendirme modelini oluşturmak için hazırlanan tez çalışması beş bölümden olmuştur. Birinci bölümde problemin tanımı yapılmış, tezin amacı, kapsamı ve yöntemi anlatılmıştır. Tezin ikinci bölümünde temel kavramlarla ilgili literatür araştırması yapılmıştır. Literatür araştırmasında ilk olarak kentsel dönüşüm kavramı ve bina yapıbozum kavramı ile ilgili genel bilgiler verilerek birbirleri ile ilişkisi ortaya konulmuştur. Ardından tez kapsamında elde edilecek modeli değerlendirirken yardımcı olması adına, bina yapıbozum yöntemleri, süreçleri, tasarım ilkeleri açıklanmıştır. Kentsel dönüşüm, yıkım ve geri dönüşüm konularında hazırlanmış yasal düzenlemeler incelenmiş ve genel bir değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca modelde kullanılmak üzere bina yapıbozum kriterleri ve değerlendirme modelleri incelenmiştir. Tezin üçüncü bölümünde, bina yapıbozum kavramının Türkiye'de kentsel dönüşüm alanında durum tespitini yapmak üzere anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Anket çalışması, kentsel dönüşüm kapsamında faaliyet gösteren ve AYİDER'e (Anadolu Yakası İnşaat Müteahitleri Derneği) üye olan firmalar ile gerçekleştirilmiştir. Anket sorularına verilen yanıtlar SPSS 24.0 (Statistical Package for Social Science) programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgulara bağlı olarak anket çalışmasında; * bina yapıbozum kavramı ile ilgili firmaların genel yaklaşımları belirlenmiş, * bina yapıbozum kriterlerinin uygulanmasında firmaların güçlü ve zayıf yönleri tespit edilmiştir. Kentsel dönüşüm alanında yıkım çalışmalarında bina yapıbozum kriterlerinin uygulanmasında firma içi kaynaklı (anket sonucu elde edilen) güçlü ve zayıf yönler ile firma dışı (yasal düzenlemeler, diğer sektörlerin durumu ...vb.) kaynaklı fırsat ve tehditler SWOT (Güçlü, Zayıf,Fırsat ve Tehditler) yöntemi ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda her bir kriter başlığı için uygulanmak üzere stratejiler belirlenmiştir. SWOT analizinin statik ve öznel olmasından dolayı elde edilen kriter ve stratejilerin karşılaştırılarak ölçüm ve değerlendirme yapılması için AHP (Analitik Hiyerarşi Prosesi) yönteminden yararlanılmıştır. Alanında uzman kişilerce kriter ve stratejilere görece önem dereceleri verilmesi sağlanmıştır. Önem derecelerine göre kriter ve stratejilerin AHP yöntemi ile ağırlıkları hesaplanmıştır. Ağırlıklar hesaplanırken SuperDecision programından yararlanılmıştır. Tez kapsamında oluşturulan değerlendirme modelinde kullanılan nitel verilere dayalı kriter ve stratejilerin ölçülebilmesi için bir puanlama sistemi kullanılmıştır. Puanlama sonucunda bina yapıbozumuna uygunluk dereceleri elde edilmiştir. Uygunluk dereceleri belirlenmeden önce, yıkım sürecinde hatalı ve eksik uygulamaları firmalara geri bildirmek için ilk olarak yıkım öncesi ve yıkım sonrası süreçler ayrı ayrı puanlanarak değerlendirilmiştir. Ardından her iki süreç birlikte değerlendirilerek bina yapıbozum toplam puanı ve yüzdelik değeri elde edilmiştir. Elde edilen bina yapıbozum yüzdelik değerine göre kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen yıkım çalışmalarının bina yapıbozumuna uygunluk dereceleri belirlenmiştir. Elazığ depremi sonrası az hasar almış ancak deprem yönetmeliğine göre riskli bina ilan edilen ve kentsel dönüşüm kapsamında yıkılan bir bina modelin uygulanması için seçilmiştir. Modelin uygulaması yapılarak elde edilen sonuçlar açıklanmıştır. Altıncı bölümde ise, tez çalışmasından elde edilen sonuç ve önerilere yer verilmiştir.