Bir sembol olarak “ideoloji”nin mimarideki kavramsal ve mekansal etkileri başkentlerin imarı üzerinden bir karşılaştırma Ankara örneği

Abstract

Yirminci yüz yılın başı özellikle ilk çeyreği birçok dönemin sona erdiği, imparatorlukların yıkılıp, yerine ulus-devletlerin kurulduğu bir zaman dilimidir. Yeni fikirler, yeni devletler, yeni akımlar, sanatta, edebiyatta vb. birçok alanda radikal değişimlerin hızla yaşandığı, devrimlerin gerçekleştiği bir dönemdir. Tezin konusunu oluşturan ideolojinin mimari üzerindeki etkilerini irdelemek için 20. yüzyıl başı çok somut örnekler sunmaktadır.İdeoloji ve Mimarlık kavramlarından yola çıkılan tezin birinci bölümünde İdeoloji kavramının ortaya çıkışı, etimolojisi, gelişimi ve günümüzdeki anlamları üzerinde durulmuştur. İktidarın mimarlık ve sanatı nasıl bir propaganda aracı olarak kullandığına yönelik örneklerle liderlerin başkentlerin inşa edilmesinde oynadıkları etkin rol ve bunların biçimleri görsel ve yazılı belgelerle desteklenmiştir. Ulus devletin ortaya çıkışı, ulusal kimlik, mimarlık ve kentsel tasarımda ulusal kimliğin boyutları bu bölüme ait diğer alt başlıklardır.İkinci bölüm ideolojinin mimari çevrenin oluşmasına etkilerinin başkent olma seçilme, sembol olma, temsil etme açılarından değerlendirildiği bölümdür. Goodman, ?Binalar Kendilerini Nasıl İfade Eder? adlı denemesinde belirli bir mimarlık işinin kendisini nasıl yansıttığından önce binanın neyi yansıtabildiği sorusunun düşünülmesi gerektiğini belirtir. Böylelikle en az bu anlamlarla iletilen mekanizmaları açımlamayı ve yapılı çevrenin kendisini yansıtma/ifade etme biçimlerini sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Benzer bir yaklaşım, Gideon'un Space Time and Architecture adlı esrinde gözlenir. Bu tür bir analiz bir parlamento kompleksi ve onun politik geçmişi hakkındaki ilişkiyi anlamak açısından önemlidir. Genel olarak başkentlerin, daha küçük ölçekte yönetim bölgesi ve kamu binalarının ulus devletleri temsil etme ve onların sembolü haline gelmeleri bu bölümde detaylı olarak ele alınmıştır.Başkentlerin kurulması esas olarak bir planlama sorunudur. Bu nedenle başkentlerin tarihçesine ve ifade ettiklerine yoğunlaşmadan önce üçüncü bölümde kentsel planlamanın kısa tarihçesi incelenmiştir. Yapılan farklı sınıflandırma yöntemlerinin sentezi yapılarak başkentler tablolar ve planlarla karşılaştırılmıştır. Farklı kentsel kurguları ve tarihsel arka planları açısından Londra, Washington, Moskova, Brasil, İslamabad vb. kentlerin birbirleriyle olan benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konmuştur.Dördüncü bölüm yukarıda bahsedilen tezler açısından Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti Ankara'nın yeni bir proje olarak detaylı bir şekilde ele alındığı bölümdür. Bu bölümde tez Ankara'nın sosyal-ekonomik tarihi, başkent olarak seçilirken siyasi iradenin kararı, şehremanetinin kurulması, yarışma projesi gibi alt başlıklarla detaylandırılmıştır. Ankara'nın esas şehir planları olan Lörcher ve Jansen Planı ise Ankara'nın şehir planlarının gelişimi başlığı altında incelenmiştir. Berlin Teknik Üniversitesi Mimarlık Müzesi Arşivi'nden yapılan araştırmalardan elde edilen planlar üzerinden Jansen planlarının kentsel elemanlar açısında akslar, sokaklar, meydanlar, eski doku-yeni doku ilişkisi gibi alt başlıklar altında değerlendirilmiştir.Beşinci bölümde ise mimari dil açısından temsil etme, sembol olma kavramlarının detaylı olarak irdelenebileceği düşünülen örnek kamu binaları ve kentsel rekreasyon alanları detaylı olarak ele alınmıştır.