Yerinde kentsel dönüşüm için sivil yerel aktörlerin güçlendirilmesi: Fener-Balat örneği

Abstract

Değişen dünya düzeni içerisinde kentlerin sorunları ve bu sorunlara yönelik müdahale biçimleri farklılık göstermektedir. Günümüzde kentler sadece mekansal özellikleri ile değil, sahip oldukları ekonomik dinamikler, sosyo-kültürel yapılarındaki çeşitlilik ile de kimliklerini kazanmakta ve tanımlanabilmektedir. Bu noktada kentler, bütüncül olarak değerlendirilerek planlamaya ihtiyaç duymaktadır.Ülkemizde müdahale gereken kentsel alanlardaki dönüşüm uygulamalarına bakıldığında bütüncül bir çerçevede projelerin gerçekleştirilmediği görülmektedir. Kentsel mekânlardaki hızlı değişim, bütüncül bir planlama anlayışından uzaklaşarak dönemsel olarak belirlenen politik beklenti ve çıkarlar çerçevesinde kentlerin planlanmasının önünü açmıştır. Bu yaklaşımla birlikte dönüşüm uygulamalarıyla birlikte kentsel alanlarda yöneten ve yönetilenler arasında bir gerilim ortaya çıkmaktadır. Kentin asıl sahiplerinin dışlanarak, özgün kentsel doku göz ardı edilerek ve parçacıl olarak planlanarak birbirinden kopuk kentsel alanlar yaratılmaktadır.Kentlere yönelik geliştirilen politikalar ve özel sektörün rant kaygılarından arınmış toplum tabanlı bir yapılanma içerisinde kentlerin dönüştürülmeye ihtiyacı vardır. Topluluk odaklı planlama çerçevesinde üst ölçek plan kararlarına bağlı kalarak kentsel müdahale alanında yerinde bir dönüşüm uygulamasının yapılarak kente tekrardan kazandırılması gerekmektedir. Bu anlamda sivil-yerel aktörler önemli paydaşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Tez çalışması kapsamında tespit edilen sorunsal değerlendirildiğinde; kentsel dönüşüm alanlarında yerinde uygulamaların gerçekleştirilmesinin önemi ve bu anlamda sivil-yerel aktörlerin güçlendirilerek süreç içerisine aktif katılımlarının sağlanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu noktadan hareketle tez çalışmasının amacı; özellikle mahalle ölçeğinde yaşanan kentsel dönüşüm uygulamalarının salt fiziksel çevre kalitesinin yükseltilmesi şeklinde değil sivil-yerel topluluklar üzerindeki dönüşüm de ön görülerek güçlendirilmesi ve bu güçlendirmenin yapılarak kentsel dönüşüm sürecinin en başından itibaren sağlıklı bir ortaklık yapısının oluşturulmasına dair çözümlemeler geliştirmektir.Yerinde kentsel dönüşüm uygulamalarında en temel paydaşlar yerel-sivil aktörlerdir. Müdahale gereken kentsel alanlarda sadece fiziksel çevrenin iyileştirilmesi değil, sosyo-ekonomik yapının de iyileştirilmesi amacıyla alanda yaşayan yerel toplulukların ve sivil aktörlerin güçlendirilmesi gerekmektedir. Yöneten- yönetilen arasındaki ilişkinin eşitlikçi bir düzlemde gerçekleşmesi ve karar alma sürecinde özellikle alanda yaşayanların haklarını savunabilmesi amacıyla bilgilendirilerek ve farkındalık uyandırılarak güçlendirilmesi sağlanmalıdır. Güçlendirilmiş sivil-yerel aktörler yerinde dönüşüm sürecinde kentin sahiplenilerek ve etkin olarak kararlar da rol oynayarak yer almalıdır. Kentin asıl sahiplerinin bu noktada aktivize edilmesi yerinde dönüşüm uygulamaları için çok önemli bir noktadır.Bu amaç üzerinden tez çalışması kapsamında yerinde kentsel dönüşüm kavramına yönelik yaklaşımlar ortaya konmaya çalışılmıştır. Güçlendirmenin uygulanabilmesi amacıyla dönüşüm alanlarındaki yöneten?yönetilen ilişkisi kavramsal bir zemin üzerinden değerlendirilmiştir. Kavramsal çerçeve, çalışma alanı olarak belirlenen Fener-Balat semtlerindeki uygulamalar üzerinden ele alınmıştır. Fener-Balat kentsel alanında gerçekleştirilen rehabilitasyon projesi ve son dönem büyük tartışmaların yaşandığı kentsel yenileme projesi tez kapsamında ortaya konan kavramsal çerçeve içerisinde değerlendirilmiştir. Alan çalışmasının yanı sıra yenileme projesi sürecindeki etkin paydaşlarla mülakatlar gerçekleştirilerek karşılaştırmalı bir analitik değerlendirme yapılmıştır.Kentler; içinde yaşayanlar tarafından sahiplenilmedikçe ve özgün yapısı korunmadıkça sürdürülebilirliği sağlanamaz. Bu anlamda tez kapsamında kentin asıl sahipleri ve kentin sorunlarının çözümünde en önemli aktörler olan sivil-yerel aktörlerin güçlendirilmesinin; kentin bütüncül ve demokratik bir çerçevede planlanması için gerekli bir koşul olduğu sonucuna varılmıştır. Yerinde kentsel dönüşümün uygulanabilmesi amacıyla öneri niteliğinde Fener-Balat'ta uygulanabilecek bir güçlendirme programı oluşturulmuştur. Çalışma alanı üzerinden bir güçlendirme programı oluşturularak yerinde dönüşüm alanında ki güçlendirme stratejilerinin ne şekilde olması gerektiğine dair genel bir çerçeve sunulmuştur.