Küreselleşme ve tarihi alanlarda dönüşüm: İstanbul-Tarlabaşı örneği

Abstract

Küreselleşmenin hızla yayıldığı bir düzlemde, 1970’li yıllarda merkez ülkelerde meydana gelen ekonomik krizlere koşut olarak dünya bütününde çeşitli değişiklikler meydana gelmiş; aşırı sermaye birikimi ve üretime bağlı krizlerle birlikte 1980’lerde “neoliberlizm” olarak adlandırılan politik ve ekonomik bir yapılanmaya gidilmiştir. Böylece küreselleşmenin yaygınlaşması ve dünya bütününü kapsaması amaçlanmıştır. Neoliberal politikalarla sermayenin ulusaşırı dolaşması ve yatırımların önündeki engellerin ortadan kaldırılması hedeflenmiştir. Bu politik söylemle birlikte devlet yapılanması tekrar tanımlanmış, devletin küçülmesi, düzenleyici rol oynaması ve yerelleşme; ekonomide serbestleşme ve özelleştirme gibi kavramları da kapsayacak biçimde bir dizi yapısal düzenlemeye gidilmiştir. Ayrıca bu sistem yapılanması ideolojik ve kültürel çeşitli manipülasyonları da kapsamaktadır. Neoliberalizmin kentlerdeki ideolojisi küresel kenttir. Sistem içerisinde kentler daha önce hiç olmadığı kadar ön plana çıkmakta ve kentlerin tarihi alanlarını da kapsayacak biçimde sermayedarlar için birer “yatırım alanı” haline dönüşmektedir. Bu bağlamda kentlerde, neoliberalizm ile meydana gelen değişiklikler İstanbul’da Taksim Meydanına benzer uzaklık ve geçmişte benzer niteliğe sahip Cihangir ve Tarlabaşı semtleri özelinde ele alınmıştır. Buna göre ilk olarak 1990’lı yıllarda hızla değişmeye başlayan Cihangir semtinin serbest piyasa koşullarında içsel dinamiklerle geçirdiği değişim ve dönüşüm incelenmiştir. Ekonomik gelişmelere paralel olarak mekansal değişim, sosyal farklılaşma, kullanıcı tercihleri ele alınarak bu bağlamda soylulaştırma kavramı irdelenmiştir. Tarlabaşı’nda ise durum farklılık göstermekte; piyasa koşulları göz önünde bulundurulduğunda farklı evrelerden geçtiği görülmektedir. Bu kapsamda Tarlabaşı’nın kendi başına yenileme sürecine girememesine paralel devlet müdahalesi ile ortaya çıkan dönüşüm süreci ele alınmıştır. Neoliberal politikaların tarihi kentleri de yatırım aracı olarak işaret etmesiyle birlikte bölgenin kentsel dönüşüm sürecinde “projeci” bu yaklaşım değerlendirilmiştir. Bu kapsamda Tarlabaşı’ndaki dönüşüm salt proje bağlamında değil, bu ekonomik-politik sistemin kent mekanlarında öngördüğü ve ortaya koyduğu değişimler bütünü çerçevesinde incelenmiştir. Bunun yanı sıra proje ile ortaya çıkacak fiziksel, ekonomik ve sosyal değişimler değerlendirilmiş ve tarihi kentlerin karşı karşıya kaldığı tehdit ve fırsatlar ortaya konmuştur. Kentlerimizin ve yönetimlerimizin neoliberalizmin bu dönüştürücü etkisinin tarihi kentlerin korunması ve yatırımların sağlanması bağlamında birbirleriyle çatışma halinde olan tarihi alanlar ve sermaye konularında karşılaştıkları sorunlar incelenmiştir. Bununla birlikte tarihi kentlerde izlenmesi gereken politikalarla ilgili önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, Neoliberalizm, Neoliberalizmin Kentlerde Etkisi, Kentsel Koruma, Soylulaştırma, Kentsel Dönüşüm, İstanbul, Cihangir, Tarlabaşı.