Eminönü sahilinde mekânsal değişimin incelenmesi: 20. yüzyıl başında Balıkpazarı ve yemiş iskelesi

Abstract

Bu çalışma geçmişte Eminönü sahilinde yer almış, şu anda ise izlerinin büyük bir kısmı silinmiş olan Balıkpazarı ve Yemiş İskelesi bölgesine odaklanıyor. Bizans döneminden 1950’li yıllara kadar liman işlevi gören, Osmanlı İstanbul’unun gıda deposu olan dükkânların yer aldığı, o dönemin gündelik hayatı için en önemli alanlardan birisi olan bu bölge kentin modernleşme süreci sonunda yıkılmıştır. Neredeyse mekânsal tüm izlerinin kaybolmasıyla beraber kentin belleğinden de silinmiştir. Tanzimat sonrası Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde modernleşme istekleriyle beraber mekâna müdahale biçimleri değişik şekillerde denenmiş, modernleşme isteği ile “anıtları öne çıkaran” kentsel koruma anlayışı beraber sürdürülmüştür. Bunun sonucu olarak anıtsal binalar korunurken, anıtların çevresinde yer alan sivil ve ticari yapılar yıkılarak geniş yollar açılmıştır. Etrafı temizlenmiş anıtlar, çevresinden ve bağlamından koparılarak eski anlamlarını yitirmişlerdir. Anıtlar anlamlarını değiştirirken, günlük hayatın en önemli yerleri olan mahalleler de yok olmuştur. Çalışma alanı olan Balıkpazarı ve Yemiş İskelesi bölgesinin 20. yüzyılın ilk yarısından 1950’lerdeki yıkımına kadar olan zaman diliminde fiziksel, ekonomik ve sosyal özelliklerinin nasıl değiştiği ve bu değişimle beraber buranın yıkılma noktasına nasıl geldiği incelenmiştir. Balıkpazarı ve Yemiş İskelesi bölgesinin fiziksel değişiminin yanı sıra ekonomik ve sosyal özellikleri de değişmiştir. Yüzyılın ilk yarısında geçirilen hızlı değişimler sonrasında bölgenin ekonomik ve sosyal özellikleri ülke ve şehir ölçeğinde izlenen politikalar sonucunda değişmiştir. Bölge dar, bakımsız ve eski binalarıyla eskiden olduğu gibi “İstanbul’un gıda deposu” olması için yetersiz bulunmuş, bu fonksiyonlar için daha modern çözümler düşünülmüştür. Bölgenin sosyal dokusunu oluşturan etnik gruplar ve oluşturdukları profil de uygulanan politikaların sonucunda hızla değişmiştir. Osmanlı döneminde modernleşme ve “yabancılara hoş görünme” isteği Cumhuriyet döneminde “kurtulmak istenen mazi”ye dönüşmüştür. Bu bölge ise “geleneksel, eski, köhne ve sefil” tüm özellikleriyle “kurtulmak istenen mazi”nin nesnesi haline gelmiş, eski İstanbul’u “besleyen” bu alan artık gözden çıkarılmış ve süreç içerisinde alınan mekânsal kararlar sonucunda yıkılmıştır.