Havza planlaması ve yönetimi: Ömerli havzası örneği

Abstract

İstanbul’un temel yaşam kaynaklarından biri olan su toplama havzaları gerek fiziksel gerekse mevzuat, yönetim ve sosyal sorunların oluşturduğu plansız ve denetimsiz bir kentleşme süreci ile karşı karşıyadır. Su havzaları yanlış arazi kullanım politikaları, mevzuattaki çelişkiler, yönetim eksikliği ve karmaşası, kurumlar arası iletişimin olmayışı nedeniyle, yapılaşma baskısı altındadır. Buna bağlı olarak bu sorunların çözüm yollarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla çalışmada verileri derleme, havza bazında veri tabanı oluşturma gibi güçlüklerin yanında bölge planlama için en uygun ölçeği sunması nedeniyle de havza ölçeği benimsenmiştir. Ele alınan tez çalışmasında sırasıyla sürdürülebilirlik kavramı ve açılımları, bölge planlama anlayışının sürdürülebilirlik ve planlama için önemi, havza planlama ve yönetimi konularının önemi vurgulanmış, farklı ülkelerde havza koruma politikaları ile Türkiye’de havza planlamanın altlığını oluşturan yasal çerçeve ve yönetim boyutu değerlendirilerek, çalışmanın ana mekanı olan Ömerli Havzası’nda havza planlama adına coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak analizler yapılmış, sorunlar incelenmiş ve öneriler getirilmiştir. Bu kapsamda çalışmanın amacı, Ömerli İçme Suyu Havzası’nda doğal eşik oluşturan temel değerleri belirleyerek fiziki ve sosyal çevredeki sorunları ortaya koymak ve havza bazında bütüncül bir planlama ve yönetim yaklaşımı geliştirmektir. Çalışmanın birinci bölümünde çalışmanın amacı ve kapsamı verildikten sonra, literatür araştırmasına dayalı olarak havza kavramının teorik çerçevesi çizilmiş, değişen bölge ve sürdürülebilirlik kavramlarıyla birlikte havza planlama ve yönetimindeki değişimler ortaya konulmuştur. İkinci bölümde, Avrupa Birliği Su Politikaları incelenmiş, Birliğin lokomotif ülkelerinden İngiltere, Almanya ve Fransa ile birlikte, Birlik dışından Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan su politikaları detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Üçüncü bölümde Türkiye’de havza planlama ve yönetiminin dayandığı yasal yapı irdelenmiş, bu yetkiyi elinde bulunduran kurumsal yapılar ve bu kurumlar tarafından uygulanan politikalar ortaya konulmuş ve örnekler üzerinden çıkarımlar yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise İstanbul’un en önemli içme suyu havzalarından biri olan Ömerli İçme Suyu Havzası’nın mevcut durum analizi yapılmış, hangi yasalarla ve sözleşmelerle korunduğu ortaya konulmuş ve hangi yasalarla ne gibi sorunların ortaya çıktığı tartışılmıştır. Ayrıca Ömerli Havzası’nda yapılan üst ölçek planlardaki kararlar da bu bölümde irdelenmiştir. Bu saptamalardan sonra devam eden bölümlerde, Türkiye’de yapılan havza planlama ve yönetimi ve bu yönetimin Ömerli İçme Suyu Havzası’na etkilerine dair değerlendirme yapılmış, çözüm önerileri geliştirilmiştir.