Su olgusunun yerleşmeler evrimindeki yeri ve günümüzde bir kentsel tasarım elemanı olarak yeniden yorumlanması

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca önceleri yaşam kaynağı olarak anlam ve değer kazanan su olgusu, yerleşmeler evrimi boyunca da farklı dönemlerde, farklı gelişmişlik düzeyleri, farklı gereksinimler ve farklı nedenselliklere paralel olarak yaşamın vazgeçilmez bir parçası olagelmiştir. İlk insanın yalnızca var olabilmek için ihtiyaç duyduğu su, yerleşik hayatageçiş ile birlikte yer seçimi tercihlerinin de temel belirleyicisi olmuştur. Diğer yandan tarım toplumuna geçiş ile birlikte gerçekleşen ?üretimde artı değer olgusunun günümüz kentlerindeki iş bölümü ve uzmanlaşma alt yapısına yönelik atılmış ilk ve en temel adımların kaynağı olmuştur. İleriki dönemlerde İnsanın biriktirme alışkanlığının yarattığı ticari eylemlerle ilişkili olarak da anlam kazanan su olgusu, yalnızca hayatta kalabilmek için yararlanılan bir kaynak olmasının ötesinde, ticari aktiviteler için bir ulaşım altlığı ve sonraki dönemlerde de (özellikle Antik çağ ve Orta çağda) savunma amaçlı bir eşik olarak yeni gereksinimlere yönelik yeni anlamlar kazanmıştır.Su kenarında kurulan kentlerin, suyun varlığı nedeniyle sahip olduğu potansiyel ve ayrıcalıklar (tarım için su kaynağı, ulaşım için altlık ve su ürünleri), bu karakteristiğe sahip kentlerin hızla büyümesine olanak vermişolmasının yanısıra, birer cazibe merkezi olarak güvenlik açısından bazı tehditleri de beraberinde getirmiştir. Buna bağlı olarak suyun güvenlik açısından (savunulabilir - korunaklı kentler yaratmak) ön plana çıkan birhandikapının olduğu, uzun dönemler var olabilmiş medeniyetlerin yer seçim ve kent kurgularından anlaşılabilmektedir. Antik çağda doğuda Mısır ve Mezopotamya, batıda Yunan ve Roma medeniyetleri ve Orta çağ Avrupasındaki başat kentlerin su olgusu özeline yaptığı vurgular, hakim medeniyet-güçlü kent imajının suyun varlığı ile bütünleştirilebileceğini göstermektedir. Diğer yandan suyun sosyo-kültürelyaşamda ve toplumların inanç sistemlerinde her zaman özel bir değeri olduğu, suyla özdeşleştirilen tanrıların varlığından ve suyun sembolik olarak tüm inanç sistemlerinde arınma, temizlik ve saflık kavramlarını çağrıştırmasından anlaşılmaktadır.Yerleşmeler evrimi boyunca, suyun kent ve toplum için taşıdığı anlam içerik olarak özdeş olsa da farklı kırılma noktaları tanımlayan dönemlerde suyun kent makro formuna ve yerleşme kurgusuna yaptığı etki farklı öncelikler vegereksinimlere göre bağlı olarak değişkenlik göstermiştir. Bu bağlamda endüstri devrimi ve sonrasında su, öncelikli olarak ulaşım altlığı biçiminde kullanılmış ve buna paralel olarak kent kurgusu ve kentteki işlevalanlarının yer seçimi bu doğrultuda şekillenmiştir. Suyun varlığı, bir yandan kentlerdeki endüstriyel faaliyetlerin odağında yer almış ve kent için önemli bir artı değer yaratırken, diğer yandan endüstri kentinin bir karakteristiği olan bukullanım sonucunda suyun kentsel yaşam ile bağını giderek zayıflatmıştır. Günümüzde ise, teknolojik ve sosyo-ekonomik dinamiklere bağlı olarak yeni anlamlar kazanan kentleşme olgusu suyun varlığını, yarışan kentler,sürdürülebilirlik gibi yeni açınımlardan yola çıkarak kentsel mekanın ve yaşamın kalitesini artıran bir değer olarak yorumlamaktadır. Bu bağlamda kıyılar, kentlerin kimliği ve prestiji için kaynak olarak görülen birer fırsat alanı olarak yeniden değerlendirilmektedir. Kullanılan bu potansiyel alanlar, kentlerin birer dışa açılım yüzeyi, toplumsal yaşamda sosyal-kültürel verekreatif aktiviteler için birer odak ve çevresel sürdürülebilirlik için de vazgeçilmez eylem alanları olarak tarif edilmektedir.