Harry Partch'ın monofoni ve limit kavramının Türk müziği makam çeşnilerine uyarlanabilirliği

Abstract

Bu çalışma, 20. yüzyıl kuramcı ve çalgı tasarımcısı Harry Partch'ın, monofoni doku (tek sesli müzik örgüsü) başlığı altında toplanan çalışmalarını irdelemektedir. Antik dönemde monofoni üzerinde yapılan çalışmalardan Partch monofoni'sini farklı kılan, kullanılan yöntemlerle birlikte bazı terimlerin olmasıdır. Kullanılan bu terimler monofoninin bir entonasyon sistemi olarak kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Partch kendi monofoni'sinde yer alan bu terimlerin kullanım prensipleri ile birçok monofonik dizi (tek sesli dizi örgüleri) elde etme imkânı bulmuştur. Böylelikle şekillenen monofonik dizi prensipleri, ihtiyaç duyulduğunda monofonik dokuların kullanıldığı yerlerde model olarak monofonik diziler için başvurulması uygun bir kaynak haline gelmektedir. Ülkemizde monofonik dokular makam müziklerimizde görülmektedir. Çalışma içerisinde makam müziklerimizde icra edilen bazı makam çeşnilerinin bilgisayar analizlerine yer verilmiştir. Analizleri yapılan çeşnilerin Partch'ın kullanmış olduğu terim olan limit kavramından faydalanılıp makam müziklerimizde yapılanışı incelenmiştir. Tezin ikinci bölümü, Partch'ın bakış açısından hareketle ses sistemleri içerisinde yapılanan dizilere kaynaklık eden bilimsel gelişmeleri ele almaktadır. Temel kavramlar içeren bu bölümde, müzik akustiğine dair prensipler incelenmiştir. Bölüm içerisinde ses sistemlerinin temelini oluşturan fark ve farklılıklar belirtilerek konunun gelişiminde önemli olan ses sistemleri açıklanmıştır. Üçüncü bölüm, Harry Partch'ın yaşamı, monofoni'ye yönelimi ve monofoni'nin gelişim evreleri hakkında bilgileri içermektedir. Bu bölümde bilimsel veriler ve tartışmalar ışığında Partch'ın monofoni'yi tercih etme nedenleri anlatılmıştır. Dördüncü bölümde Partch'ın monofoni'ye bakış açısındaki farklılıklar ele alınarak kendi adına oluşturduğu sistemin farklılıkları ve önemi vurgulanmıştır. Partch'ın kendi müziği için kullandığı terimlerin, geçmiş ile bağlantıları esas alınarak bir tanımlama yapılmıştır. Beşinci bölümde, Partch'ın limit kavramını ses dizilerinde ele alış biçimi ve kullanım şekline açıklık getirilmektedir. Bu doğrultuda Türkiye'de nazari tanımlanması yapılmış makam müziklerimizde, Partch'ın limit kavramından faydalanılmıştır. Limit yapılanmasının açıklandığı bu bölümde, icra analizleri ile makam müziklerimizde limit yapılanması tablolarla gösterilmiştir. Literatür taramasını temel alan bu çalışmada, Partch hakkında yazılmış makale ve tezler dışında, bilgisayar destekli aralık ölçer yazılımı kullanılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Harry Partch, Monofoni, Ses Sistemleri ve Türk Makam Müziği