HÂREZMŞÂHLAR DÖNEMİ MÜNŞEAT MECMUALARINDAN et-TEVESSÜL İLE’T-TERESSÜL ve DEVLETİN SİYASİ MÜNASEBETLERİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Abstract

İnşâ ile ilgili yazılar devlet bürokrasisinde divân ı inşâ veya divân katipliği makamlarınca düzenlenmekteydi. Devletin hizmetinde bulunan münşilerin kaleme aldıkları resmî yazılar ve mektuplara, şair ve ediplerin yazdıkları sanatlı düz yazıya ve bu yazıların toplandıkları eserlere ise münşeat mecmuaları denir. Ortaçağ Türk-İslâm devletleri arasında yer alan Hârezmşâhlar Devleti döneminden (1097- 1231) günümüze kadar ulaşan çeşitli münşeat mecmuaları bulunmaktadır. Bunlardan birisi de Bahâeddîn Muhammed b. Müeyyed el-Bağdâdî tarafından kaleme alınan et-Tevessül ile’t-teressül adlı mecmuadır. Bağdâdî, Hârezmşâh hükümdarı Alâeddîn Tekiş (öl. 1200) zamanında divân-ı inşâ reisliğini yerine getirmiştir. Kendisi devrin siyasi olaylarına bizzat şahit olmanın yanı sıra dönemin resmî evrakını da kaleme almıştır. Farsça kaleme alınan et-Tevessül ile’t-teressül’ün içerisinde fermanlar, menşurlar, ahidnâmeler ve fetihnâmelerin yanı sıra çeşitli hükümdarlara gönderilen mektuplar ve bizzat müellifin dönemin ileri gelenlerine ve dostlarına yazdığı mektuplar yer almaktadır. Bu mecmua hem inşâ sanatı hem de tarihçilik açısından pek çok özelliğe sahiptir. Bu dönemde komşu devletlere yazılmış olan mektuplar ise dönemin siyasî tarihi açısından oldukça mühimdir. et-Tevessül ile’t-teressül’ün incelenmesi ve Hârezmşâhlar devletinin siyasî münasebetleri açısından önemini ortaya koyabilmek bu çalışmanın amacı olacaktır.

The scripts on insha (a genre about official documents) used to be arranged by divan al insha or divan clerkship in state bureaucracy. The official scripts and letters written by civil servant insha clerks, artistic prose written by poets and men of letters and the accounts which gather these works are called monshaat (the collections consisting of insha works). There are several monshaat that are available today and dating back from the Khwarazmshah Dynasty (1097- 1231) which was among the medieval Turkish-Muslim states. One of these collections is al Tawassol ila al Tarassol written by Baha al-din Muhammad b. Muayyad al Baghdadi. Baghdadi performed as the head of divan al insha during the reign of Kwarazmshah ruler Ala al-din Takash (d. 1200). Besides personally witnessing the political developments of the time, he also wrote the official documents of the period. Written in Persian, al Tawassol ila al Tarassol contains edicts, official appointments, testaments, bills of oath and letters of conquest along with missives transmitted to several rulers and letters written by the author himself to the notables of the period and his associates. This collection has several qualities both for the insha genre and historiography. The letters written to the neighbouring countries during this period is quite significant concerning the political history of the time. The main priority of this paper is to evaluate al Tawassol ila al Tarassol and reveal its significance for the political relations of the Khwarazmshah Empire.