Türk romanında kültürel dönüşüm ve eşya (Ahmet Midhat, Hâlit Ziya ve Ahmet Hamdi Tanpınar örnekleri)

Abstract

Ahmet Midhat Efendi, Hâlid Ziya Uşaklıgil ve Ahmet Hamdi Tanpınar'ın romanlarındaki kültürel dönüşüm meselesi bu çalışmanın konusudur. Bu konu, Tanzimat döneminde kısmen, Servet-i Fünûn romanlarında tamamen Cumhuriyet döneminde ise kayıp duygusuyla işlenmiştir. Toplumun istikamet değişikliği, yaşama modellerini Batıya göre yeniden düzenleme çabası, öncelikle gündelik hayatta kullanılan eşya ile simgeleştirilmiştir. Batılılaşma çabalarının gündelik yaşamda görüldüğü 19. yüzyıldan Cumhuriyet'in kurulduğu yıllara kadar ev içinde yaşanan değişimin Tanzimat, Servet-i Fünûn ve Cumhuriyet döneminden seçilmiş yazarların romanlarında nasıl ele alındığı değerlendirilmiştir. Sarayda başlayan dönüşüm zaman içinde halka yayılmış, yukarıdan aşağıya inecek bir şekilde önce paşa konaklarında sonra mahalle evlerinde sosyokültürel bağlamda kendisini göstermiştir. Tanzimat dönemi romanlarında geleneksel Osmanlı ev içi yaşama düzeni sürdürülürken Batılı eşya örnekleri kısmen de olsa görülür. Servet-i Fünûn romanında Batı tarzı eşya evin her yerine yayılır. Servet-i Fünûn yazarlarının kendi hayatlarında da böyle bir çevrede yaşamaları, anlattıkları kişilerin bu dünyanın içinden ya da ona heveslenen kişiler olması, romanların mekânını, eşyasını belirlemiştir. Cumhuriyet'in kurulduğu dönemde ise geçmiş kültürü toptan yok sayan zihniyet yapısı eleştirilir.