Sovyet döneminden bağımsızlığa geçişte Özbek sineması

Abstract

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği, Orta Asya ülkelerini etkilediği gibi Özbekistan'ı da etkilemiştir. Etki yaratmış olan alanlardan biri de sinemadır. Özbek sinemasının başlangıcı Sovyet dönemine dayanır. Özbekistan, sinema ile 1897 yılında tanışmış olup ilk yıllarında Rus sinemacılar tarafından yürütülmüştür. Başlangıçta yönetmenler, senarist ve görüntü yönetmenleri, hatta oyuncular bile Rus kökenlidir. 1920 yıllarından itibaren Özbek sinemasına Özbek sinemacılar da katılmıştır. Uzbekgoskino-Özbek Devlet Sinema Teşkilatı'nın (1925) kuruluşu da yine bu dönemdedir. Sektör, farklı milletlerden gelen sinemacılarla karma ve zengin bir çalışma ortamı haline gelmiştir. Moskova VGİK sinema okulunun ülke sinemasının gelişmesinde önemli katkısı olmuştur. Burada eğitim görmüş sanatçılar sinemayı giderek güçlendirmişlerdir. Özbek sinemasının asıl güçlenmesi, II.Dünya Savaşı (1939-1945) yıllarında gerçekleşmiştir. Bu süreçte üretilen filmlerin önemli bir kısmı, başarılı ve yaratıcı çalışmalardır. Konuları savaş olsa bile içeriklerinde sevgi, dostluk, barış ve vatanseverlik gibi duygular yansıtmışlardır. Rus yönetimi altındaki bu yıllarda Özbek sinemasında millileşme atılımları giderek ağırlık kazanmıştır. İlk Özbek kökenli fotoğraf ve görüntü yönetmeni HudoyberganDevanov'dan (1878-1940) sonra, Nabi Ganiyev (1904-1952) milli sinema sanatındaki ilk önemli isimlerden olmuştur. Özbek sinemacılardan YuldaşAgzamov (1909-1985), ve Malik Kayumov'un (1912-2010) ardından sektörde Kamil Yarmatov (1903-1978), SohradAbbasov (1931-..) gibi daha birçok isim yapmış sinemacılar yer almışlardır. Milli sinema tarihindeki Tahir ile Zühre (1941), Avisenna (1950), Sen Yetim Değilsin (1962), Geçmiş Günler (1970); Ali Baba ve kırk Haramiler (1980) gibi yaratıcı örneklerini ortaya koymuşlardır. Sovyet döneminde çekilen bu filmler hala günümüz fenomeni olmaya devam etmektedir. SSCB'nin (1990) dağılmasıyla Özbekistan bağımsızlığına kavuşmuştur. Ülke yönetiminde değişikliğin yaşandığı bu ilk yıllarda sinema sektöründe zor bir dönem yaşanmış ve bu süreç 90'lı yılların sonuna kadar devam etmiştir. Günümüz Özbek sineması varolma yolunda gelişimini sürdürmektedir. Genç sinemacılar tarafından, yapım koşullarındaki zorluklara rağmen seyirci ilgisini çekebilecek filmlerin üretilmesine çaba gösterilmektedir. ANAHTAR KELİMELER: Sinema, SSCB, Özbek, Bağımsızlık, Film, Orta Asya.