Özdemiroğlu Osman Paşa ve dönemi (1527-1585)

Abstract

Osmanlı Devleti'nin en güçlü olduğu dönem olarak kabul edilen XVI. yüzyılda devlet doğudan batıya, kuzeyden güneye genişlemiştir. Sultan I. Selim döneminden itibaren doğu sınırında başlayan Osmanlı-Safevî mücadelesi Kanunî Sultan Süleyman döneminde de devam etmiş, yine bu devirde bilhassa denizlerde önemli gelişmeler yaşanmıştır. Mısır ve Arabistan'ın alınmasından itibaren Osmanlı Kızıldeniz ve Hint Okyanusu'na açılma zarureti hissetmiş ve bölgede Portekizlilerle mücadeleye başlamıştır. Bu yüzyılda yaşayan Özdemiroğlu Osman Paşa (1527-1585), Osmanlı'nın Kızıldeniz politikasının yürütülmesinde görev yapmış, idaresi altındaki vilayetlerde ve katıldığı seferlerde merkezî hükümetin ilgisini çekmeyi başarmıştır. Osman Paşa'nın siyasî kariyeri Kanunî Sultan Süleyman çağında (1522-1566) babası Özdemir Paşa'nın yanında Mısır'da başlamıştır. Henüz çocuk denecek yaşlarda küçük görevlerde bulunduktan sonra babasının 1560'da ölümüyle Habeşistan Beylerbeyliği'ne tayin edilmiş, babasının bıraktığı yerden bölgedeki fetih politikasını sürdürmüştür. II. Selim zamanında (1566-1574) patlak veren Zeydî ayaklanmasının (1567) yarattığı ortam onun Yemen Beylerbeyliği'ne getirilmesini sağlamıştır. Ayaklanmanın bastırılıp, kaybedilen yerlerin geri alınmasından sonra mazulen geldiği İstanbul'da bir yıl kaldıktan sonra, önce Lahsa (1571) ve Basra (1574) akabinde (1576) Diyarbekir beylerbeyliği yapmıştır.III. Murad döneminde (1574-1595) 1578'de başlayan Osmanlı-Safevî savaşlarında Şark Serdarı Lala Mustafa Paşa'nın yardımcısı olarak bulunmuş, Çıldır ve Koyun-geçidi savaşlarında; Tiflis ve Şirvan fetihlerinde büyük hizmetleri olmuştur. Serdar Anadolu'ya dönerken Osman Paşa vezaretle Şirvan'da kalarak Şirvan ve Dağıstan'ın idarî teşkilatlanmasını sağlayıp yerel idarecileri itaat altına almayı başarmıştır. Bu 5 yıllık süreçte İranlılarla girdiği muharebeleri başarıyla yürütüp Kızılbaşları püskürtmüş ve Şirvan'daki son muharebesi olan 1583 Meşaleler Şavaşı'yla tarihe geçmiştir. Şirvan'daki görevini tamamladıktan sonra İstanbul'a gelen Osman Paşa sadrazamlığa atanmış, kısa süre sonra hem Kırım'daki şehzadeler arasındaki meseleyi halletmek hem de Şark seferi hazırlıklarını tamamlamak üzere İstanbul'dan ayrılmıştır. 1585'te başlayan Şark seferine serdar tayin edilen Sadrazam Özdemiroğlu Tebriz'i kısa sürede fethederek bir kale inşâ ettirmiş, yapılan muharebelerle Safevîler Tebriz'den uzaklaştırılmıştır. Bu muharebeler sırasında hastalığı artan Osman Paşa, Tebriz muhafazasına Hadım Cafer Paşa'yı bıraktıktan sonra Anadolu'ya dönerken vefat etmiştir (1585).ANAHTAR KELİMELER: Osmanlı, Safevi (İran), Yemen, Habeşistan, Basra, Kafkasya.