Türk resminde figür: (Başlangıcından [19.yy.] II. Dünya Savaşına kadar)

Abstract

On sekizinci yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kez Batı’ya açıldığı önemli bir dönemdir. Nitekim Osmanlı devletinin, değişen dünyaya ayak uyduramaz hâle geldiğinde yaşadığı çalkantıların bir kısmı bu yüzyılda ortaya çıktı. Yüzyılın ortalarından itibaren başa geçen yenilikçi padişahlar, ülkenin içinde bulunduğu güç durumdan ancak ıslahatlarla kurtulabileceğine inandılar, Batı ilim ve kültürünün benimsenmesi için girişimlerde bulundular. Bunun için toplumda birtakım kurumların yenilenmesine çaba sarf ettiler. Toplumun günden güne zayıflamasını durdurmak için askeri alana öncelik verdiler. Ordunun nitelikli subay ihtiyacını karşılamak üzere art arda askeri okullar açıldı.Bu okulların programlarına resim derslerinin konulması, Batı ilim ve tekniğinin öğretim yoluyla Osmanlı ülkesine girmesine yol açtı. Öğrencilerin mimarlık ve mühendislik bilgilerine yardımcı olmak düşüncesiyle verilen bu derslerle çevreyi tanımak amaçlandı. Buna karşılık insanın kendisini tanımasına gerek duyulmadı. İnsanın kendisini tanıması, yalnızca anatomi bilgisinin verildiği ve modelden çalışmanın esas alındığı sivil bir güzel sanatlar okulunun kurulmasıyla mümkündü. Böyle bir okul açılıncaya kadar askeri okullarda yağlı boya, perspektif, gölge ve karakalem dersleri verildi.Asker öğrenciler aldıkları bu bilgilerin sonuçlarını manzara ve natürmort türünde denediler. Bazen manzara içinde küçük figürler resmedenler oldu. Ancak bu resimleri figür resmi bağlamında ele almak imkânsızdı, çünkü bu insan figürleri manzaraya göre zayıf resmedildi. Onların insan resmine karşı çekingenlik duymalarının iki sebebi vardı: Sadece anatomi bilgisinden yoksun değillerdi, aynı zamanda İslam inancındaki suret yasağını kabullenmiş bir toplumda yaşıyorlardı.Ondokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren Batı’da modelden çalışma imkânı bulan ressamlarımız bile bu düşünceyi aşamadılar. 1883’te öğretime başlayan Sanayi-i Nefise Mektebi’nin en önemli amacı figür çalışmasının başlatılmasıydı. Nitekim bu okul, plastik sanatlar öğretiminin kurumsallaştırılması ve resmi topluma maletme yolunda atılmış en büyük adımdı. Bu okul sayesinde resim sanatımızda sivil bir dönem başladı. Mektebin resim atölyelerinde figür anatomisine ve portre sorunlarına ağırlık verildi. Zamanla insan resmine karşı duyulan çekingenlik kaybolmaya başladı, giyinik modelin yanı sıra çıplak modelden çalışma da Türk sanatına girdi.1914’ten sonra manzara ve natürmort türlerine portre, tek figür, çok figürlü kompozisyon vb. eklendi. Artık sanatçılarımız yalnızca portre ve tek figür ile değil, çıplak ve kompozisyon resmiyle de uğraşacaklardı. Meşrutiyet kuşağı olarak anılan bu sanatçılarımız, büyük bir özlemle insanı konu edindiler; modelin dış görünüşünün yanı sıra iç dünyasını da resmettiler.