XVIII. yüzyıl’da Osmanlılarda eğitim ve sıbyan mektepleri üzerine bir inceleme

Abstract

Osmanlı eğitim sisteminin ilk basamağını oluşturan sıbyan mektepleri, 5-6 yaşlarındaki kız ve erkek çocuklarının birlikte yada ayrı ayrı din ağırlıklı eğitim aldıkları kurumladır. Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşundan itibaren, özellikle şehirlerde inşa edilen bu eğitim ve öğretim kurumlarının kaynağı İslâm dünyasında aranmalıdır. İslam dininin eğitime ve öğretime verdiği önem ayet ve hadisler ile açıkça ortaya konmuştur. İslâm dünyasında her toplumda küçük çocuklara eğitim veren bu yapılatın inşa edildiği görülmektedir. Ancak bu eğitim kurumlan ' Osmanlı İmparatorluğu içinde en organize şeklini almıştır. Osmanlı devri sıbyan mekteplerinin, mimari açıdan incelendiğinde küçük ölçekli yapılar olduğu görülmektedir. Bunun sebepleri içinde küçük çocuklara hizmet etmesi ve birer vakıf yapısı olması verilebilir. Sıbyan mektepleri, zemin katlarında inşa edilen çeşme, sebil ve dükkan gibi dışa dönük fonksiyonel bölümleri ile halkın gündelik yaşamının bir parçası olmuştur. İster bir külliyeyi oluşturan yapılardan biri, isterse de mahalle bünyesinde tek bir yapı olarak inşa edilsin, halkın ibadet ve gündelik yaşamının kesiştiği noktada sıbyan mektepleri karşımıza çıkmaktadır. Yapılan bu araştırmanın konusu olan XVIILyuzyil Osmanlı devri sıbyan mekteplerinden günümüze az sayıda örnek ulaşabilmiştir.Bilinçsiz imar faaliyetleri sonucu ortadan kaldırılan birçok sıbyan mektebinin isimlerini ancak kaynaklardanöğrenebiliyoruz.Bu araştırmada da incelenen* günümüze ulaşmış örneklerin de çoğunun yanlış kullanım sonucunda harap halde olduğu ve kapatıldığı görülmektedir. Bütün bu olumsuzluklar yanında 1999 depreminde istanbul'da bulunan birçok tarihi yapı gibi sıbyan mektepleri de çok zarar görmüştür. Eğitim tarihi ve mimarlık tarihinin bir parçası olan bu yapıların, yapılacak doğru restorasyon çalışmaları ve uygun kullanım şekli ile sürekliliği sağlanmalıdır.