Türkiye’de kırsal kesimden kente göç ve bölgeler arası dengesizlik (1970 - 1993)

Abstract

1970-1993 döneminde Türkiye'de kırsal kesimden kente göç olgusu ve bölgeler arası dengesizlikleri incelemek üzere ele alınan bu çalışmada ikili yapı konusu üzerinde önemle durulmuştur. Konuya giriş niteliğindeki ilk bölümde, yerleşme birimleri çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılmıştır. Diğer ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de kent yaşantısının yanında bir de kent-dışı denilen, kırsal yerleşme birimleri vardır, ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde kır-kent ayrımı oldukça belirgindir. Kent, belli bir nüfus yoğunluğuna erişmiş, belli bir yönetsel örgüt biriminin sınırlan içinde yapılanmış, nüfusu tarım dışı kesimlerde, sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışan, heterojen bir yapı sergileyen, başka bir deyişle toplumsal yönden benzerlik göstermeyen bireylerden oluşan bir sosyo-ekonomik yapı ve yerleşme birimidir. Kırsal yerleşmeler ise sınırlı nüfusu hemen hemen tümüyle tarım kesiminde çalışan, homojen ya da türdeş bir toplumsal yapı sergileyen, yüzyüze ilişkilerin kurulduğu, dışa kapalı, geleneksel toplumsal yapılar ve sosyo-ekonomik birimler olarak ortaya çıkmaktadır. Kır-kent bağlamında, sosyo-ekonomik yapıdaki değişimler ele alınmıştır. Türkiye ekonomisinde gözlenen yapısal değişim sürecinde, giderek tarımın etkinliğini yitirerek yerini büyük ölçüde sanayi ve hizmet sektörlerine bıraktığı gözlenmektedir. Sanayileşme çabalarına verilen önem ve kırsal kesimden sürekli olarak kentlere olan göç göz önünde bulundurulduğunda sanayi ve hizmet sektörlerinin giderek daha da belirginlik kazanacağı düşünülmektedir. II!Kırsal kesimden kente göç olgusunun ele alındığı ikinci bölümde, göç tanımlarının yanısıra göçe neden olan etkenler incelenmiştir. Göç konusunda, hızlı nüfus artışının önemli ölçüde payı vardır. Kültürel ve sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan ve geleneklerle dinsel inançların etkili olduğu kırsal nüfus patlaması, kentleşme süreci sonucunda doğrudan doğruya kentlere yansımaktadır. Göç olgusunun temelinde, kırsal alanlardaki itici öğelerin etkisi olduğu kadar kentin çekiciliğinin de payı büyüktür. Kalkınmamışlık sorunu ile iç içe yaşayan, özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin son yıllardaki göçü kamçılayan en önemli sorunlarından bir tanesi de terör olgusudur. Türkiye'de göç, geleneksel toplum yapısından modem toplum yapısına doğru yönelen bir süreçtir. Bu sürecin sonucu olarak kentleşme ve gecekondulaşma olguları ortaya çıkmakta ve bunlar göçün bozucu etkileri olarak değerlendirilmektedir. Sonuçta, göç olgusu, hem kırsal kesimde hem de kentlerde her yönden yapısal değişimleri de beraberinde getiren ikili bir süreçtir. Üçüncü bölümde ele alınan bölgeler arası dengesizlik ve ikili yapı sorunu çerçevesinde, ülkemizin batısı ile doğusu arasında gerek ekonomik, gerek demografik, toplumsal, kültürel ve teknolojik yönlerden doğu bölgeleri aleyhine olmak üzere önemli boyutlara ulaşmış farklılıklar vardır. Göreceli olarak gelişmiş batı bölgelerimizin yanında, doğu bölgelerimiz genel olarak kırsal nitelik taşıyan ve tanma dayalı ekonomiye sahip, iklim ve coğrafi koşullan elverişsiz, kentleşme düzeyi düşük, etnik farklılaşmaların görüldüğü, son yıllarda terörün pençesine düşmüş, yoksul bölgeler oldukları için de gelişmeye nisbeten kapalı yerlerdir. İşte doğunun kaderi diye bakılan bu sorunu çözerek, bölgeler arası gelişmişlik IVfarkını azaltıcı çeşitli önlemler alınmakta ve projeler geliştirilmektedir. Bunlar arasında bölgesel gelişmeyi sağlamaya yönelik olarak bölge planları, kalkınmada öncelikli yöreler, organize sanayi bölgeleri ve köy-kent projeleri titizlikle değerlendirilip uygulanması gereken plan ve programlardır.