Mustafa Çokay’ın hayatı ve Orta Asya Türk Cumhutiyetlerinin bağımsızlığı yolundaki mücadelesi

Abstract

ÖZET Çalışmamızın amacı Kazak devlet adamı Mustafa Çokay'ın hayatı ve siyasi faaliyetlerini incelemektir. 7 Ocak 1890'da Orta Asya'nın Akmescit şehrinde doğan Çokay, 1916'da Petersburg Üniversitesinde hukuk tahsilini tamamladı. 1917 Şubat İhtilali'nden sonra Orta Asya milli hareketlerine katıldı. Orta Asya'nın iki önemli siyasi oluşumu olan Alaş Orda ve Hokand Muhtariyeti çalışmalarında etkin rol aldı. Hokand Muhtariyeti Hükümeti'nin başbakanlık yaptı. Bolşeviklerin bu hükümeti dağıtmasından sonra, Rusya dışına çıktı ve Fransa' nın başkenti Paris'e yerleşti. Burada Türkistan'daki Sovyet iktidarına karşı mücadelesini Türkistan Milli Birliği ve Promethee Hareketi ile birlikte sürdürdü. Orta Asya Türk halklarının Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsız olmasını savundu. Çokay mücadelesinde basma ve yazıya büyük önem verdi. Avrupa'da Fransızca, İngilizce ve Rusça yayınlanan çeşitli dergi ve gazetelere yazı yazdı. Türkistan'ın sorunlarım dile getirdi. Ayrıca kendisi Yaş Türkistan dergisini çıkardı. 1929-1939 yılları arasında 117 sayı yayınlanan bu dergi Türkistan'ın siyasi tarihi için önemli yazılan içermektedir. E. Dünya Savaşı sırasında Fransa'yı işgal eden Almanlar, Çokay'ı Berlin'e getirdiler. Burada Sovyet ordusundan esir düşen Türk soylu askerlerden Türkistan Lejyonerleri kurulması çalışmalarına katılması istendi. Bu projeye sıcak bakmayan Çokay, projenin kuruluş aşamasında 27 Aralık 1940'ta Berlin'de öldü. 1991 'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığına kavuşan Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde, özellikle Kazakistan'da Çokay bir bağımsızlık sembolü olarak görülmektedir.