Çamlıhemşin Kırsalından Rusya’ya Uzanan Göç Sürecinin Mimari Dokuya Yansımaları: Ortan ve Yolkıyı Tarihi Kırsal Peyzajının Korunması İçin Potansiyelin İrdelenmesi

Abstract

Doğu Karadeniz tarihi coğrafyasında konumlanan Çamlıhemşin, sahip olduğu doğal ve kültürel değerleri ile Türkiye’nin önde gelen biyo-kültürel miras alanlarından biridir. Bölge, aralarında endemik türlerin de bulunduğu çok sayıdaki bitki ve hayvan türüne, kale, gözlem noktaları gibi Orta Çağ savunma yapılarına, farklı inançlara ait dini yapılara, tarihi yollara, köprülere ve pek çok geleneksel konuta ev sahipliği yapmaktadır. Dağlık ve tarım arazileri oldukça kısıtlı olan Doğu Karadeniz coğrafyasında yaşayan Hemşinliler’in geçimlerini sağlamak üzere, 19.yüzyılın ikinci yarısından başlamak üzere Rusya’ya gerçekleştirdiği göç hareketlerinin bölge insanının yaşam çevreleri üzerinde önemli etkileri olmuştur. Göçe konu olan yerleşimlerdeki sivil mimarlık örneklerinde kullanılan yapım tekniği ve malzeme, bölgedeki kırsal mimari geleneğin bir parçası olmakla birlikte yapıların boyut açısından büyüklüğü ve daha gelişkin bir işçilikle inşa edilmiş olmaları ilk bakışta gözden kaçırılabilecek farklılıklardır. Bölgede günümüzde hala varlığını sürdüren bu görkemli konakların ortaya çıkışının ardındaki insan hikayeleri oldukça dikkat çekicidir. Bu makale, Doğu Karadeniz’deki geleneksel mimariyi; fiziksel doku, yerleşim biçimi, mimari özellikler gibi açılardan ele alan önceki çalışmalarda yeterince üzerinde durulmamış olan somut olmayan mirasın mimari dokuya yansımalarını fiziksel çevre ve ardındaki insan hikayeleri ile birlikte değerlendirerek “tarihi kırsal peyzaj” değerlerinin korunması için öneriler geliştirilmesini hedeflemektedir. Ortan ve Yolkıyı Köyleri odağında yürütülen araştırmada, özellikle göçle ilgili insan hikayelerini anlamak üzere Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri’nde yapılan araştırmaların yanı sıra, konak sahiplerinin son kuşak temsilcilerine ulaşılarak, çok sayıda sözlü görüşme ve mimari dokuyu anlamaya yönelik saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile bölgedeki biyo-kültürel mirasın arka planındaki insan hikayelerini ve ilişkilerini de gözetecek şekilde ele alacak gelecekteki farklı çalışmalara katkıda bulunulması umulmaktadır.