Geleneksel eldokumalarında görsel değerlerin kullanımı ve oluşum biçimlerinin irdelenmesi

Abstract

Eldokumacılığı, insanlığın en eski mesleklerinden biridir. Bu meslek yalnızca en eskisi olmakla kalmaz, aynı zamanda amatör meraklıları bakımından da en fazla ilgi gören mesleklerden biridir. Hiçbir meslek, dokusal yüzeyleri değerlendiren kişiliklerin bu kadar çeşitlilik gösterdiği bir alan olamaz. Eldokumacılığının en belirgin özelliği, bu çok yönlü ve çok boyutlu yaratıcı düşüncenin temelini oluşturmasıdır.

Dokumayı keşfeden atalarımız, insanlık için en büyük gereksinimlerden birini karşılamış ve pösteki ve keçelerle örtünme devrini sona erdirerek giyinme olayına yön vermiştir. İlk bakışta ilkel bir olgu gibi görünse de, dokuma her dönem için büyük bir öneme sahiptir; hem o dönemde gerekli hem de çok eski bir gelenektir.

Eldokumacılığı, uzun deneyimler sonucu kendi bilimselliğini oluşturmuş, aynı zamanda kültürel ve teknik açıdan insanlığa yeni düşünce ufukları açmıştır. Teknolojik gelişmeler, geleneksel eldokumacılığına malzeme, renk ve kullanım yönünden yeni boyutlar kazandırmıştır. Her yenilik, beraberinde yeni yönelimleri getirmiştir. Yeni malzemenin bulunması, yeni yöntemlerle işlenmesi, yeni boyalarla boyanması gibi gelişmeler, bu alandaki temel unsurlarındandır. Yeni üretim yöntemlerinin araştırılması ve bunların yeni kullanım alanlarına olanak tanıması, çağdaşlaşma gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Ancak, yeni sistemlerin şuursuzca, aceleyle ve kısa vadeli amaçlarla kullanılması, geleneksel değerlerin yozlaşmasına ve kaybolmasına neden olabilmektedir. Yeni kültürlerin, eski kültürlerin yıkıntıları üzerine değil, bu kültürlerin mirasını kullanarak, eski geleneklerin uzantısı olarak kurulduğu ve bu gelenekleri yaşatabildiği sürece sağlıklı bir şekilde gelişebileceği unutulmamalıdır. Tekstil sanayiinde, ulusal değerleri, dış kökenli elyaflar, boya ve araçlarla yozlaştırmak ya da geleneksel değerleri çevresiyle, malzemesiyle, teknik olanaklarıyla ve doğal boyalarıyla birleşmiş örneklerini yalnızca iki boyutlu yüzey süsleme öğeleri olarak çağdaşlaştırmaya çalışmak, mirasçılık ve teknolojinin beyhude taşıyıcılığını yapmaktır.

Dokuma sanayiinde ise, geleneksel dokuma uğraşlarını, hayvansal ve bitkisel elyaf üreticilerini, boyalık tarlalarını ve kök boyacılığını yok etmeden yaşatabilen ve koruyabilen örnekler sağlıklı olabilir. Bu alandaki ilerlemeler, öze yönelik gelişimlere imkân tanıyabilir.

İnsanları yüzyıllardır uğraştıran ve onları dokusal yüzeyler oluşturma yolunda iten koşulların kökenleri nelerdir? Günümüz teknolojisinin temelini oluşturan dokusal yüzey oluşturma teknikleri nelerdir ve bu teknikler nasıl gelişmiştir? Dokusal yüzeyleri etkileyen çağdaş etmenler nelerdir ve dokusal yüzeyleri değerlendirme ölçütleri nasıl belirlenir? Geleneksel eldokumacılığında hangi malzemeler kullanılmıştır?

Bu sorular çerçevesinde yapılan çalışma, eldokumacılığı alanında yapılacak değerlendirmeleri koleksiyonculuktan, esnaf düşüncesinden veya haftalık dergi salon duygusallığından soyutlamak, düşünceleri öze yöneltmek amacıyla ele alınmıştır.