Türkiye'nin Etnik Coğrafyası: 1927-1965 Ana Dil Haritaları

Abstract

Ulus inşa süreçlerinin karakteristik özelliklerinden birisi, siyasal yapının merkezi kurumlar aracılığıyla nüfusun etno-kültürel dağılımını hesaplanabilir verilere dökme uğraşının artmasıdır. Tarihi tek ulus üzerinde kurgulayan anlatı, toplumsal pratikte de homojen bir demografik yapı görmek istemiştir. Bu durum sadece ideolojik bir temenni olarak kalmamış, ulus-devletler çok yönlü stratejilerle etno­kültürel homojenliği tanzim etme yoluna gitmişlerdir. Nüfus, iskan ve etnisite çalışmalarını sosyal bilimlerin önemli bir alanı haline getiren nokta tam da burasıdır. Siyasal süreçlerin modernleşen toplumlarda öncelikle aynı coğrafyayı paylaşan nüfus grupları üzerinde kalıcı kitlesel sonuçlara yol açtığını düşündüğümüzde, bu alanın önemi daha da anlaşılır hale gelmektedir. Ulus inşa süreci nispeten yeni olan Türkiye'de de nüfus, iskan ve etnisite çalışmalarında her gün yeni çalışmalar yapılmakta ve bu çalışmalar güncel toplumsal sorunların tarihsel kaynaklarına dair tartışmaları zenginleştirmektedir. Bu yöndeki çalışmalar, tarihsel ve güncel boyutları olan geniş bir pencereden bakabilmeye olanak sağlamaktadır. "Türkiye'nin Etnik Coğrafyası: 1927-1965 Ana Dil Haritaları" başlıklı bu çalışma da temel olarak Türkiye'nin tarihsel etno-kültürel çeşitliliğine nüfus sayımları ışığında bakabilmeyi hedeflemektedir. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir (proje no: 2 o 13-26). Çalışmada kullanılan 21 anadile dair veriler Acemce, Araça, Arnavutça, Boşnakça Bulgarca, Çerkesce, Ermenice, Gülce,Lehçe, Macarca, Pomakça, Rumca, Rumence, Sırpça, Tatarca, Türkçe ve Yahudice), 1927-1965 yılları arasında gerçekleştirilen nüfus sayımlarından elde edilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu, söz konusu dönem için, anadil, konuşulan ikinci dil ve din verilerini il bazında araştırmacılara sunmaktadır. Çalışmanın haritalandırma aşamasında bu veriler ArcGIS programına girilmiş ve il bazında anadillerin dağılımlarını ve değişimlerini gösteren haritalar hazırlanmıştır. Çalışmada kavramsal olarak "etnisitenin" özcü fikirlere atıf yapmasının önlenmesi açısından, giriş bölümünde, bunun bir inşa olduğu, tarihsel olarak anlam kazandığı, ulus-devletin inşası ile ilişkili olduğu, bununla birlikte etkileri itibariyle de ayrımcılık, sürgün, ölüm gibi birçok olumsuz sonuca yol açtığı/açabildiği vurgulanmıştır. Çalışmanın tarihsel olarak en önemli tespitiyse, bu alana dair literatürde de sıklıkla vurgulandığı üzere, Türkiye'de ulus inşa sürecinin etnik çeşitliliği zaman içerisinde erittiğidir. Anadil verilerine dayanarak yapılan analiz neticesinde Türkçenin baskın bir biçimde birincil dil haline geldiği, bu süreçte diğer anadillerin zamanla kaybolduğu veya ikinci dil haline geldiği görülebilmektedir. Çalışma, bu tespiti yapmakla kalmayarak söz konusu demografik dönüşümün arka planını da tartışmakta ve eleştirisini sunmaktadır. elinen noktada, Türkiye'de yapılacak nüfus ve etnisite çalışmalarına küçük de olsa bir katkı sağlamayı, böylece yeni araştırmalara ve tartışmalara ilham vermeyi umuyoruz. Son olarak, projenin yürütülmesi ve yayınlanması aşamalarındaki desteklerinden ötürü MSGSÜ Bilimsel Araştırma Projeleri birimine ve Prof. Yalçın Karayağız'a teşekkür ederiz.