Konut ölçeğinde sürdürülebilir iç mimari tasarımı üzerine örnek bir çalışma: Geleneksel Bodrum evleri için bir öneri

Abstract

Endüstri Devrimi ile ortaya çıkan teknolojik gelişmeler, hızlı nüfus artışı, bilinçsiz kaynak ve enerji tüketimine sebep olmuş; bununla beraber, yaşanan çevre, doğa ve bunların bir bütünü olan bitki örtüsü zamanla yok olmaya başlamış ve insanoğlu ciddi bir çevre sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Özellikle söz konusu tüketimin büyük bir çoğunluğu yapı sektörü tarafından gerçekleştirilmektedir. Yapı sektörünün temelini oluşturan binaların, insanoğlunun öncelikle barınma, daha sonra yaşama, çalışma, eğlenme vb. ihtiyaçlarını karşıladıkları mekanlar olduğu düşünüldüğünde, gündelik hayatın ana eylemlerini oluşturan bu fonksiyonların, şimdiki ve sonraki nesiller için ciddi bir sorun teşkil ettiği gerçeği açıktır. Barınma, çalışma vb. ihtiyaçlardan vazgeçmek mümkün olmayacağından bu durum doğaya, insana, çevreye saygılı, bilinçli kaynak ve enerji tüketimini destekleyen tasarımlar ortaya çıkarma ihtiyacını doğurmuştur. Konuyla ilgili uzun yıllar araştırmalar, çevre konferansları yapılmış, bildiriler sunulmuştur. Yapılan çalışmalar sonucunda aslında ekosistemin var olan dengesinin yeniden istenilen seviyeye ulaşabilmesi, yine ekosistemin insanoğluna sağladığı imkanlar dahilinde olması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Öyleyse insanoğlu yarattığı teknolojiyi ve yeni yapım yöntemlerini yaşadığı çevrenin korunması, ekosistemin birliğinin bozulmaması için kullanarak gelecek kuşaklar içinde yaşanılabilir bir çevre bırakabilecektir. Ekolojik tasarım, sürdürülebilir mimari kavramları tam bu noktada devreye girmektedir. Öncelikle mimaride sürdürülebilirliğin tam olarak anlaşılabilir olması gerekmektedir. Sürdürülebilir tasarım yaklaşımı malzeme seçiminden, iç mekan organizasyonuna kadar pek çok kriteri ele almayı gerektirir. Yapının tasarlama sürecinde çevresel faktörlerin ve iklimsel verilerin etkisi büyüktür. Bu nedenle de özellikle konut ölçeğinde tasarım yapılırken, doğru sürdürülebilir malzemenin seçimi, mekânsal organizasyon ile iklim ve çevresel koşullara uyumluluğu sağlamak ve bu çerçevede yapılan tasarımlar yardımı ile o mekanın kullanıcıları için istenilen düzeyde kulanım konfor koşullarını oluşturmak mümkün olacaktır. Bu sebeple tasarlama sürecinden yapım aşaması ve malzeme seçimine kadar her konuda sürdürülebilirlik anlayışını benimsemek ortaya çıkan sorunların çözümüne olanak sağlayacaktır. Bu çalışmada öncelikle kavramsal olarak sürdürülebilir tasarım anlatılarak tasarımı meydana getiren kriterler belirlenmiş ve bu kriterlerin iç mekan üzerindeki etkisi ayrı olarak irdelenmiştir. Sürdürülebilir tasarım kriterleri bağlamında malzeme kullanımının yapı tasarımına etkisi; yine malzemenin üretimi, nakliyesi, montajı gibi tüm aşamalarının bu kriterlere bağlı olarak değerlendirilmesi, mekânsal düzenlemenin, özellikle ısı, ışık, havalandırma gibi enerji gerektiren ihtiyaçlarda minimum tüketim ile maksimum verim elde edilebilmesi için planlama önerileri sunulmuştur. Aynı zamanda yapının tasarım öncesi ve tasarlama aşamalarında sürdürülebilir tasarım kriterleri çerçevesinde incelemesi yer almaktadır. Belirlenen kriterler bazında sürdürülebilir konut tasarımları incelendiğinde birçok açıdan geleneksel konutlar ile ortak noktalar ortaya çıkmaktadır. İncelenen örnekler göstermektedir ki sürdürülebilirlik , aslında insanoğlunun tamamen yabancı olduğu bir kavram değildir. Var olan ham maddeyi koruma, doğal olan enerjiyi kullanma, kaynakların bilinçsiz tüketimine engel olarak yaşanılan topografya ve iklimsel özelliklere uygun mekanlar yaratma, geleneksel konutların planlama kriterlerinin ortak özelliğidir. Geleneksel Türk Evinin; planlama özellikleri, iklim koşulları, malzeme seçimi vb. nitelikler irdelendiğinde, günümüz sürdürülebilir tasarım prensiplerini barındırdığı ortaya çıkmakta ve bu prensipler doğrultusunda ufak değişiklikler ile insan sağlığı ve konforunun ön planda tutulduğu konut çözüm önerileri sunulabilmesi mümkün olmaktadır. Öyleyse geleneksel yapılar üzerinde yapılan bu araştırmada sunulan çözüm önerileri, günümüz sürdürülebilir mimari konutlarında örnek olabilecek niteliktedir. Çalışma için sunulacak önerilerde, Bodrum bölge olarak seçilmiştir. Gerek tarihi, gerekse coğrafi nitelikleri sebebiyle günümüzde de yoğun yapılaşma ve turizmin etkili olduğu yerleşme, geleneksel Bodrum evlerinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Ancak hızlı nüfus artışı, teknolojik gelişmeler ve çarpık yapılaşma ile yapılardaki söz konusu karakteristik nitelikler yok olmaya başlamıştır. Her ne kadar koruma kanunlarının caydırıcı etkisi olsa da, doğal olanın katledilmesini engellemek mümkün olmayacaktır. Oysa ki coğrafi ve iklimsel özellikleri sebebiyle doğal enerji kaynaklarının kullanımı için elverişli olan bölge, doğru tasarım prensiplerinin uygulanması ile kullanıcısı için sürdürülebilir, ekosisteme saygılı mekanlar yaratmak için uygundur. Bu bağlamda tez çalışmasında Bodrum'un iklimsel, coğrafi, topografik özellikleri belirlenerek, geleneksel Bodrum konutlarının nitelikleri irdelenmiştir. Söz konusu tasarım kriterleri çerçevesinde yapılan değerlendirmeler ile de yeni yapılar için öneriler sunulmuş ve Bodrum'un karakteristik mimarisinin, günümüz modern yapılarına örnek olabilecek nitelikleri sıralanmıştır. Sonuç olarak çalışma, yaşanılan çevresel ve iklimsel faktörler göz önünde bulundurularak konutlarda doğru malzeme seçimi ile çevre kirliliğinin ve aşırı kaynak tüketiminin önüne geçilebileceğini göstermektir.. Geleneksel Türk Evi'nin mekan organizasyonu, iklimsel ve çevresel faktörlere dayanılarak oluşturulmuş tasarım anlayışı, malzeme seçimi, yerleşim düzeni, kullanıcı için istenilen konfor koşullarının sağlanabilmesi hem de yapı ve yapıyı oluşturan bileşenlerin akılcı bir biçimde kullanılabilmesi sebebiyle bugünkü konut tasarımları için örnek olabilecek niteliğe sahiptir. Bu konutların yapısal konfor koşulları ve iklim özelliklerine bağlı olarak biçimlendirilmesi ile sürdürülebilir tasarım kriterlerine göre irdelenmesi sağlanmış olacaktır. Buna bağlı olarak da sürdürülebilir mimari ile geleneksel mimari arasındaki ilişkinin ortaya konarak, seçilen bölgenin yapılaşma sürecinde, sürdürülebilir ve akılcı çözüm önerileri sunulabilecektir. Anahtar Kelimler: Sürdürülebilirlik, Geleneksel Konut, Geleneksel Bodrum Evleri, Türk Evi, Sürdürülebilir Tasarım Kriterleri.