Beyoğlu’nda “kültür-sanat merkezi ve müze “işlevli 19. yy binalarının iç mekânlarında biçimsel kimlik sorunu : Avrupa’daki aynı işlevli yapılar üzerinden bir değerlendirme

Abstract

İstanbul / Beyoğlu'nun; 19.Yüzyıl'ın ortalarında kagir yapılar dönemin karakteristik konut yapıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüzyılın sonlarında ise Beyoğlu'nda iki- üç katlı konutların yerine çok katlı apartmanların inşa edildiği bilinmektedir. 19.Yüzyıl'da Batı etkisindeki yönelimlerini netleştiren Osmanlı'da, yeni bina tipleri ve eklektik tarzda mimari uygulamalar görülmeye başlanmıştır. Dolayısıyla pek çok tarihi ve kültürel sembolü sınırları içinde tutan, bu semtteki yapıların önemli bir bölümü halen farklı işlevler yüklenerek varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada, İstanbul/Beyoğlu'nun tarihsel kimliğini günümüze taşıyan 19.Yüzyıl'a ait tarihi yapıların, "Kültür - Sanat Merkezi ve Müze" olanları üzerinden bir çalışma ortaya konulmuştur. Beyoğlu'nda bu işleve sahip 7 bina seçilmiş, yapılan restorasyon ve işlevlendirme projeleri incelenmiş, uygulama verilerine bağlı olarak, yapıların tarihi karakteristik biçimsel cephe özelliklerinin iç mekanlarına ne oranda yansıdığı, Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde yer alan ve benzer işlevle kullanılmak üzere yenilenmiş 16 ayrı örnek üzerinden karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Koruma ve yeniden işlevlendirme kriterleri çerçevesinde, bina cephelerinin biçim özellikleri ile iç mekân kimlikleri arasındaki ilişki ortaya konmuş, tespit edilen biçimsel kimlik sorunu üzerinden yapılan saptamalar ve ayrıca kullanıcı gözüyle de irdelenmiş sonuçlar ortaya konmuştur. Tezin amacı, çalışmanın kapsamı ve araştırma yöntemi Birinci bölüm olan Giriş bölümünde, ortaya konmuş, İkinci bölümde, İstanbul / Beyoğlu bölgesinin tarihsel gelişimi ile sosyo-kültürel ve ekonomik yapısı, Osmanlı'nın yerleşim politikasının yapılaşma ve mimariye olan etkilerine de değinilerek ele alınmıştır. Beyoğlu'nda '' Kültür - Sanat Merkezi ve Müze ''olarak yeniden işlevlendirilen bina örnekleri; yapısal boyutunun yanı sıra, cephe, biçim, işlev ve malzeme özellikleri ile birlikte, Türkiye'de uygulanan yeniden işlevlendirme kriterleri, bu yapıların kriterlere uygunluk durumları, mimari ve iç mimari uygulama çözümleri kapsamında ele alınmış, bulunduğu çevreye sağladığı katkılarla birlikte incelenmiştir. Üçüncü Bölümde, Beyoğlu, Pera ve Galata'da yeniden işlevlendirilmiş yapılar, koruma ve yenileme durumlarına göre, bütünü korunan veya yalnız cephesi korunan binaların, plan özellikleri, iç mekan özellikleri, strüktürel özellikleri, aydınlatma ve tesisat çözümleri, işlev - mekan ilişkileri ile birlikte çok yönlü bir bakış açısı ile ele alınmıştır. 19.yy. mimari özelliklerini koruyan binaların cephe biçim yapısı ve iç mekan kimliğini oluşturan biçimsel özelliklere ne oranda yansıdığı örnekler üzerinden irdelenmiştir. Ayrıca iç mekan kimliğine ait kullanıcı yorumları da, her bina için ayrı ayrı gerçekleştirilen bir anket çalışması ile ortaya konarak değerlendirilmiştir. Dördüncü Bölümde, İstanbul / Beyoğlu'nda seçilen, kültür merkezi işlevli dönem yapılarının biçimsel kimliğine ait verilere referans oluşturması açısından önemli kabul edilen Avrupa'daki aynı işlevli 19.Yüzyıl yapılarının özelliklerine değinilmiş ve karşılaştırmaya veri oluşturan özellikler incelenmiştir. Karşılaştırılan tüm yapılar, aynı zamanda Avrupa'da yürürlükte olan koruma ve yeniden işlevlendirme kriterlerine uygunluklarına da değinilerek irdelenmiştir. Avrupa'da Kültür - Sanat Merkezi ve Müze olarak kullanılan 16 farklı 19. Yüzyıl yapısının cephe ve iç mekan kimliğini oluşturan biçimsel özelliklerinin durumu ve Beyoğlu'ndaki benzer özellikteki yapılar karşılaştırılarak mevcut durum detaylandırılmıştır. Özellikle Avrupa'daki örneklere bakılarak; Beyoğlu'ndaki binalarda 19.yy. yapısal ve cephe biçim özelliklerinin iç mekanların yenilemesinde ne oranda korunduğu, yapısal ve biçimsel okunurluğu, mekan kimliği donatı ilişkisi ile birlikte ele alınmıştır. Sonuç bölümünde ise Avrupa'da 19.yy.''Kültür Sanat Merkezi ve Müze'' işlevli yapıların saptanan özellikleri üzerinden bir değerlendirme yapılarak, Beyoğlu'nda yer alan, aynı işlevli 19.Yüzyıl binalarının iç mekânlarında gözlemlenen yapısal ve biçimsel kimliklerinin, inşa edildiği dönemin özelliklerini yansıtmada yetersiz kaldığı sonucuna varılmıştır. Kamuya açık bu yapıların iç mekanlarında tespit edilen "iç mekan-biçim kimliği" sorunu çok yönlü olarak ele alınmış yapısal yenilemelerde; uygulamaların meslek insanlarının yetkinlik ve bilgi birikimlerine göre değişkenlik gösterdiği ve kontrol faktörünü artırmanın önemine değinilmiştir. Tarihi değere sahip ve özellikle halkın kullanımına sunulmuş özellikteki binaların, koruma ve yenileme kriterlerinin iç mekan kimliğine yönelik olarak yeniden ele alınması noktasında yeni bir düzenlemenin hayata geçirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.