Sosyal sorumluluk projesi olarak ; hayvan, yaşlı, çocuklar için entegre yaşam alanları tasarım ilkeleri uygulama yaklaşımları ve model önerisi

Abstract

Ütopya burada devreye girer ve kavram olarak derinliğini tekrar sorgulatır. Bu açıdan; arzu edilse dahi olması mümkün olmayan yer, ideal yer, hayali yer, yeryüzü cenneti vb. gibi tanımlamalarla karşımıza çıkar. Köken olarak Yunanca ou (yok-olmayan), eu (mükemmel olan) ve topos (toprak, yer, ülke) sözcüklerinden türemiştir. Her tanım, bu kavramın olmayan bir yerden bahsettiğine işaret eder. Hedeflenen bir yaşantının-mekânın inşasına yönelik hayali imler. Ütopyanın HAYAÇO Entegre Yaşam Alanı Projesi ile ünsiyetinin başlangıcı bu noktada ortaya çıkar. Tüm insani eylemlerin tasarlandığı, her şeyin kusursuz bir çark içerisinde işlediği, tüm detayların planlandığı, mekân ve kurgu konusunda sorunsuz işleyen bir oluşumun karşılığını oluşturma çabasıdır HAYAÇO, denenmemiş ve söylenmemiş olanı hayal etmek ve mimari zemine oturtma gayretidir… ÖZET 21. yüzyılda hızla önem kazanan ve bir toplumun bütünleşmesinde etkili rol oynadığı kabul edilen sosyal sorumluluk projeleri, bu tezin çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bahsi geçen projelerin; sosyal dışlanmaya maruz kalmış birey, grup ve canlıların temel veya yaşamsal ihtiyaçlarını karşılamak, yeni yaşam alanları planlamak, ideal yaşam için kentlerin oluşması ve toplum huzurunu sağlamak için gerekli olduğu düşünülmektedir. Sosyal dışlanma veya bir başka ifade ile dezavantajlılık kavramı bireylerin toplumsal yaşamdan uzaklaşacak şekilde maddi ve manevi temel ihtiyaçlardan yoksun olmaları ile hak ve özgürlüklerini savunmaktan ve sosyal kurumlardan yoksun olma durumunu ifade etmektedir. Dezavantajlı birey, grup veya canlılar ise; kendi kendilerine yetemeyen veya sınırlı olabilen, bireysel sorunlarını tek başına çözmekte zorlanan, günlük yaşam pratiklerini yerine getirme noktasında dışarıdan desteğe ihtiyaç duyan bireyler olarak tanımlanabilir. Bu birey, grup veya canlıların kendilerine içkin özeliklerini ifade eden tanımlamalara ek olarak; göz ardı edilmemesi gereken bir diğer nokta ise dezavantajlılığın dışsal faktörler tarafından belirlenen yaşam koşulları olarak da karşımıza çıkabileceğidir. Çalışma bu hali ile dezavantajlılığın iki boyutunu da irdelemekte ve ele almaktadır. Tez çalışması; evrensel tasarım ilkeleri, biyoçeşitlilik, ekolojik, biyofilik, sürdürülebilir, erişilebilir tasarım kriterleri üzerinden literatür araştırmaları yapılarak kurgulanmış ve yapının kimliğini oluşturan tasarım pratiğinin daha önce planlanmış benzer örneklerden bağımsız olmasına özen gösterilmiştir. Hayvan, Yaşlı, Çocuk (HAYAÇO) Entegre Yaşam Alanı Projesi için planlanan mekân kurguları multidisipliner bir çalışma sahası ile oluşturulmuştur. Bu bağlamda sosyoloji ve psikolojinin araştırılmış sahası dâhilinde olan kapatılma mekânlarının bireyler ve toplum üzerinde dezavantajları detaylıca irdelenmiş ve planlama mimari olarak olumsuz kurgulardan soyutlanmıştır. Yapıların dağınık(mış) ifadesi tıpkı köy yerleşim alanları örneğinde olduğu gibi değişken-bağımsız bir yerleşimin oluşmasına fırsat sunmaktadır. Tasarım; bir güç, kontrol mekanizması, kısıtlanmış hareketler merkezi olmaktan çok; özgürlüğe, bireyselliğe, gelişime, eğitime, biyoçeşitliliğe ve doğaya saygı duymayı amaçlayan bir dil ile geliştirilmiştir. Proje; sosyal alanlar, eğitim alanları, terapi sağlık ve rehabilitasyon birimleri, konaklama alanları, tasarım ofisi birimleri, tarım arazileri, peyzaj, park ve oyun bahçeleri vb. gibi birçok yapı katmanından oluşmaktadır. Her bir yapı kendi içinde farklı alt birimlere dönüşerek kompleks yapının kurgusu oluşturulmuştur. Projede, geçerliliği yaşanarak test edilmiş, yüzlerce yıllık deneyimin çıktısı olan vernaküler mimarlığın yapım ve yaşam kodlarından referans alınarak sürdürülebilirliğin devamı sağlanmıştır. Köy meydanına yerleştirilen peyzaj bahçeleri yerel dokuya öykünerek evrensel kriterlerle harmanlanmış ve çoklu kullanıcı profiline hitap etmesi sağlanmıştır. HAYAÇO Entegre Yaşam Alanı Projesi küçültülmüş birer köy konumundadır ve kökleri biyoçeşitliliğe saygı üzerine kurulmuştur. Farklı ritimlere göre yerleştirilmiş tarım arazileri, dinlenme alanları, su elemanları, parklar, rekreasyon ve oyun alanları farklı ölçeklere sahip enstalasyonlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Avlulu ev planları tek ve iki katlı plan tipolojileri ile oluşturulmuştur. Yapı formları çağdaş çizgiler ile desteklenerek çokgen motifler çizerken, uygulanacak coğrafya koşullarının şartlarına da uyum sağlamayı hedeflemektedir. Origami formları ile oluşturulmuş çatı örtüsü; ışığa mekân içerisinde pek çok noktadan ulaşılmasına imkân sunar niteliktedir. Buna ek olarak malzemenin bölgesel bazda değişkenlik göstermesi yapıyı tek tip kurgudan uzaklaştırarak uygulandığı araziye uyumu ve sürdürülebilirliği konusunda da ekolojik bir dil geliştirilmesini desteklemektedir. Buna göre çalışma bu haliyle; bahsi geçen hayvan, yaşlı, çocuk arasındaki bir nevi izolasyonu önleyerek, yaşlılara ve kimsesiz çocuklara yönelik bakım merkezlerinin aynı alan içinde konumlanmasına imkân sağlayarak, dayatma ya da tepeden inme karar mekanizmaları ile oluşturulan ne zoraki bir ayrılık ne de zoraki bir aradalığa fırsat vermeden hem bağımsız kendine özgü hem de kendiliğinden gelişebilecek bir araya gelme süreçlerine imkân tanımayı hedeflemektedir. Belirlenen hipotez dâhilinde çalışma; hayvanalara, yaşlılara ve çocuklara yönelik kurulacak merkezlerin kendilerine özgü tüm bireysel ve mekânsal ihtiyaçların karşılanmasının yanı sıra ortak yaşam alanlarında kurgusuz karşılaşmalara-tıpkı gerçek hayatta olduğu gibi imkân sağlayacak ve kurulması ihtimal ilişkilerin sürmesini destekleyecek yapıların eklenmesine veyahut dönüşmesine fırsat sunacaktır. HAYAÇO Entegre Yaşam Alanı Projesi; aynı zamanda bahsi geçen bakım merkezlerine ayrı hedef gruplar olarak odaklanmak durumunda kalan kişi, grup veya sivil toplum örgütleri için de farklı gruplarla bir araya gelmelerine fırsat sunarak, bir araya getirme konusunda çift taraflı fayda sağlamış olacaktır. Çalışmaya konu olan dezavantajlı bireyler tanımının genişletilmesi ile proje ilerleyen aşamalarda inovatif farklı projelere dönüştürülebilecektir.