Sanayi ve kent makroformu etkileşimi üzerine dönemsel bir okuma: Bursa örneği

Abstract

Kentler, geçmişten günümüze kadar fiziksel, toplumsal, ekonomik ve kültürel dinamiklerin etkisiyle meydana gelen bir gelişim süreci yaşamışlardır. Kentlerin gelişim seyrini anlamak ve geleceğine yönelik öngörülerde bulunabilmek adına bu dinamikleri ve birbirleri ile etkileşimini kavramak önemlidir. Kentlerin ekonomik dinamiğini oluşturan bir unsur olarak karşımıza çıkan üretim biçimlerinin farklılaşması, kentlerin mekânsal organizasyonunun biçimlenmesinde belirleyici bir rol üstlenmektedir. Bu kapsamda Bursa, tarihi boyunca üretimin ön planda olduğu bir kent olarak bu sürecin mekânsal değişimini okumak adına uygun bir çerçeve çizmektedir. Kentin günümüzdeki yapısına bakıldığında, sanayi sektörünün kent ve ülke bazında önemli bir konumda olduğu gözlemlenmektedir. Bursa'da sanayi fonksiyonlarının ön plana çıkması, kentin geçmişteki üretim faaliyetlerine dayanmaktadır. Kentin geçmişte sahip olduğu ipekçilik faaliyetleri, hammadde üretim ve dağıtım sürecini tetiklemiş ve ipek hammaddesi üzerinden tekstil sanayiinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Sanayileşme sürecinde uygulanan politikaların etkisiyle kentteki sanayi çeşitlenmiş ve günümüzdeki formuna ulaşmıştır. Bu süreçler dahilinde ekonomik yapı ve mekansal organizasyon bağlamında meydana gelen değişimler; kentteki farklılaşmanın ve kent formunun ortaya çıkmasında etkin rol oynamıştır. Bu noktada, "Bursa'da sanayi faaliyetleri ve mekânsal dönüşümlerin birbirini karşılıklı olarak yönlendirdiği ve bu durumun kent makroformunun değişiminde belirleyici bir rol oynadığı" ve "ipek üretimi ile başlayan ticaret ve üretim faaliyetlerinden günümüzdeki sanayi dokusuna nasıl ulaşıldığı ve bu süreçte sanayi ve kent mekanının ilişkisel olarak birbirini nasıl şekillendirdiği" sorusu ile planlamanın ilişkisel süreç içindeki rolünün incelenmesi bu çalışmanın temel motivasyonunu oluşturmuştur. Çalışmanın yöntemi, çalışma alanına dair veri havuzunun oluşturmak üzere "literatür taraması", analiz için gerekli plan ve raporları edinmek üzere "veri toplama" ve elde edilen veriler dahilinde "harita üretimi" olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, Bursa'da sanayileşme ve üretim faaliyetleri, ekonomik ve mekansal etkenler dahilinde kronolojik olarak incelenmiştir. Elde edilen veriler ise dönemsel olarak kent dokusu ve şehir planları ile birlikte değerlendirilmiştir. Yapılan haritalama ve analiz çalışmaları üzerinden sanayi faaliyetlerinin ve kent planlarının birbirleri ile nasıl bağlantılar kurduğu ve sonuç olarak kent makroformunun nasıl şekillendiği ele alınmıştır.