İdris-i Bitlisi'nin Heşt Behişt'ine göre Fatih Sultan Mehmed ve dönemi

Abstract

Çok yönlü Osmanlı bilim adamı olan İdris-i Bitlisî'yi hak ettiği şöhretine kavuşturan, siyasî faaliyetlerinin yanında onun tarih alanında kaleme aldığı Heşt Behişt adlı eseridir. Bu eser, ilk sekiz Osmanlı padişahının ve zamanının olaylarından bahseder. Osmanlı sultanı II. Bayezid'in emri ile Farsça kaleme alınmış olan bu eserin telifiyle birlikte, İran edebî tarihçiliğinin mensûr numûnesi olarak Osmanlı tarih yazıcılığında farklı bir devir ve üslubun başladığı görülmektedir. Eserin kaynak değerini artıran husus ise, İdris'in günümüze ulaşmamış eserlerden istifade etmiş olmasıdır. Nitekim, bazı akıncı beylerinin isimlerini zikrettikten sonra bunlara ait mahiyeti meçhul gazanamelere değinir. Ayrıca, daha önceleri kaleme alınmış eserlerde, İdris'in naklettiği bazı olaylara rastlayamıyoruz.Bu çalışma, İdris-i Bitlisî'nin Heşt Behişt adlı eserinin Fatih Sultan Mehmed ile ilgili kısmı olan VII. ketîbesi üzerine olup giriş ve metin kısımlarından oluşur.Giriş kısmında İdris-i Bitlisî'nin hayatı hakkında bilgiler anlatıldıktan sonra onun çeşitli alanlarda telif, şerh ve istinsah ettiği eserleri hakkında bilgiler verilir. Ayrıca bu kısımda İdris'in kişiliğinden de bahsedilmiştir. Bu bilgilerin tespitinde ağırlıklı olarak, başta Heşt Behişt olmak üzere İdris'in eserlerinden istifade edilmiştir. Devamında ise eserin telif sebebi ve tarihi, muhtevası, hâtime kısmının nesir olarak özeti verilmiş; İdris'in tarihçiliği ve üslûbu, kaynakları ve tesirlerinden bahsedilmiştir. Bundan sonra Heşt Behişt üzerine yapılmış olan çalışmalar hakkında özet bilgiler verilmiş, ardından eserin yurt içindeki muhtelif kütüphanelerde bulunan nüshaların tavsifi ve kıymetinden bahsedilmiştir.Metin kısmında eserin VII. ketîbesinin Türkçe çevirisine yer verilmiştir. Çeviri, kelime ve cümlelerle ifade edilmek istenen merama en yakın manada tercüme edilmiştir. Sonuç kısmında ise İdris ve eserleri ile ilgili tespit edilen yeni bilgilere yer verilmiştir.