Plastik açıdan Türk mezar taşları

Abstract

Mezarların üzerine taş koymak, eski bir gelenektir. Türkler de bu geleneği sürdürmüş; hem kendi sahip oldukları ve getirdikleri unsurlarla hem de karşılaştıkları kültürlerin etkisiyle yeni bir sentez ortaya koymuşlardır. Bu sentez içerisinde, mezar taşı gelenek ve gelişim zincirine kendi biçimlendirdikleri bir halkacık eklemişlerdir. Bu nedenle geçmişle kültürel bağ kurmak, çağdaşlaşan Türk toplumu için gereklidir.

Konuya bu açıdan yaklaşıldığında, Anadolu taş yontusunun plastik örnekleri olan Türk mezar taşları, sanat ve kültür açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu değerli konunun incelenmesini bana öneren ve araştırmalarımı yönlendiren değerli hocam Prof. Hüseyin Gezer’e, ayrıca her türlü yardım ve eleştirileriyle bana içtenlikle destek olan kıymetli hocam, emekli Prof. Zühtü Müritoğlu’na sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Anadolu’daki Türk mezar taşları konusunda bugüne dek çeşitli araştırmalar yapılmış; kitabeler okunmuş, taşlar üzerindeki bitki ve meyve motifleri ayıklanmış, farklı ilkeler doğrultusunda sınıflandırmalar gerçekleştirilmiştir. Ancak, plastik açıdan konuya yeterince değinilmemiştir.

Amacım tarihsel bir araştırma ve inceleme yapmak değildir. Bu nedenle, çalışmamda konunun tarihi derinliklerine ayrıntılı olarak girilmemiştir. Bununla birlikte, konuyu sağlam bir temele oturtmak amacıyla tarihi gelişime kısaca değinilmiştir. Asıl hedefim, Anadolu’da Türk mezar taşlarının plastik açıdan incelenmesi ve kişisel sınırlarım içinde konuya bir yaklaşım sağlamaktır.

Türbe ve kümbetler çalışmamın kapsamı dışında bırakılmıştır. Araştırmamda, Selçuklular'dan günümüze kadar geçen süredeki mezar taşlarının plastik değeri ele alınmıştır.

Konu oldukça geniştir, araştırma ve inceleme sahaları ise son derece yaygındır. Bu nedenle, Selçuklular'dan bugüne dek gelebilmiş mezar taşı örneklerinin yoğun bulunduğu dört kültürel merkez örnek bölge olarak seçilmiştir: Ahlat, Sivas, Bursa ve İstanbul. Bu bölgelerdeki mezar taşları yerinde incelenmiştir.

Tarihî kısmı çoğunlukla derleme niteliğinde olan çalışmamda, okuma sürecinde kesintiye neden olmamak için dipnot sisteminden kaçınılmış, yararlanılan kaynaklar metin sonunda belirtilmiştir.

Aynı zamanda görsel açıdan konuya daha iyi bir yaklaşım sağlamak amacıyla bol miktarda fotoğraf eklenmiştir.

Konu, bir iki ömre sığmayacak kadar geniş ve derin, bütün kuşakları doyuracak kadar coşkuludur. Anlatım aracı söz olmayan biri olarak, kendi kültürümüzün bir boyutunu yansıtabilmek ve bu coşkulu konuya yaklaşım sağlamak adına söylemeye çalıştığım bu küçük sözün eksik ve yanlışlarının hoşgörü ile karşılanmasını dilerim.

Ayrıca, bu konudaki aydınlatıcı açıklamaları ve belgeleriyle bana yardımcı olan Sayın Azade Akaz’a en içten teşekkürlerimi sunarım.

Saygılarımla, 1976, İstanbul/ Asistan Metin Haseki