Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Akademi Kütüphanesi Nadir Eserler Koleksiyonu'nda yer alan Kenan Özbel kataloglarındaki Türk kumaşlarının tasarım ve teknik açıdan incelenmesi

Abstract

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Akademi Kütüphanesi'ne bağlı olan Nadir Eserler Koleksiyonu'nda, içlerinde birbirinden farklı sanat dallarına ait eserlerin olduğu değerli koleksiyonlar yer almaktadır. Bu koleksiyonların bir kısmını İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Resim Bölümü mezunu ve akademisyen Kenan Özbel'in bağışladığı etnografik tekstil eserleri oluşturmaktadır. 1972 yılında "Eski Türk Kumaşları I, II, III, IV" adları ile akademiye teslim ettiği katalogların içinde 110 adet kumaş parçası yer almaktadır. "Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Akademi Kütüphanesi Nadir Eserler Koleksiyonu'nda Yer Alan Kenan Özbel Kataloglarındaki Türk Kumaşlarının Tasarım ve Teknik Açıdan İncelenmesi" adlı tez; içlerinde kemha, sevaî, selimiye, şip, canfes, çitari, alaca, futa, Halep-Şam abanîleri, ustufa ve altıparmak gibi Osmanlı kumaş dokumacılığına ait örneklerin olduğu kumaş örneklerinin incelenmesini kapsamaktadır. Çalışma dört ana bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde; çalışmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve sınırlılıkları ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde; Osmanlı dönemi kumaş dokumacılığı tarihi, sarayın desen anlayışı, kullanılan motifler, üretim teknikleri, kullanılan hammadde, tezgâhlar ve imparatorluk tarafından kurulan fabrikalar ile ilgili genel bir araştırmaya yer verilmiştir. Tezin ana konusundan uzaklaşmamak adına, verilen bilgiler kataloglarda yer alan eserlerin kumaş cinsini ilgilendiren konuları ve tarih aralığını kapsayacak şekilde sınırlandırılmıştır. Üçüncü bölümde; etnografik eserlerin günümüze ulaşmasında büyük emeği olan Kenan Özbel'in hayatına ve çalışmalarına yer verilmiştir. Birçok önemli müze ve kurumda koleksiyonları bulunan Özbel'in etnografik eserlerlerin günümüze ulaşmasındaki önemi konusundaki bölüm, kendisinin çalışmalarına şahitlik ederek yardımcı olan kızı Tangül Özbel Sınav ve 1978-80 yılları arasında asistanlığını yapmış Mehmet Latif Taraşlı ile gerçekleştirilen kişisel görüşmeler, İ.B.B. Taksim Atatürk Kitaplığı Süreli Yayınlar Koleksiyonu'ndaki gazetelerin taranması, Yaşar Kemal ve Malik Aksel'in kendisi ile yaptığı röportajlar ve kendisinin, kendisi ile ilgili yazdığı yazıların derlenmesi neticesinde oluşturulmuştur. Bu bölüm ile literatürdeki açığın kapatılacağı düşünülmektedir. Dördüncü bölümde, toplamda 110 adet etnografik dokuma barındıran 4 adet katalog incelenmiştir. Kumaşların bu tez çalışması ile teşhir edilmesi ve literatüre girmesi hedeflenmiştir. Parçalı olan kumaşların her biri fotoğraflanmış, dokuma teknikleri incelenmiş, desen özellikleri yorumlanmış, ulaşılabilen diğer devlet ve özel koleksiyonlardaki aynı kumaşlara ait parçalar kaydedilmiştir. Aynı parçalarına Saraylar Hereke Halı ve İpekli Dokuma Fabrikası (eski adı ile Hereke Fabrika-i Hümayûn), Ankara Hacı Bayram Üniversitesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi, Konya Müzesi, Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kütüphanesi ve Enderun Sanat Yusuf İyilik özel koleksiyonlarında da rastlanan kumaşların, motif ve yapısal özellikleri üzerinde çalışılmıştır. Koleksiyonlarda bilgileri ya da künyeleri olan ve olmayan aynı kumaşlar fotoğraflanmış, büyüteç özellikli bir tekstil lupu ile kumaş yapıları incelenmiştir. Sözlük başlığında, kataloglar içinde geçen kumaş adlarını tanımlayıcı bilgilere yer verilmiştir. Bu sözlük, kumaş adlarının varsa etimolojik anlamlarını, kumaşın tanımlanmasını ve motif özelliklerini kapsamaktadır. Bu çalışma ile günümüze kadar tüm kumaşlarının bir arada teşhir edilmediği ve yayımlanmadığı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Nadir Eserler Koleksiyonu'nun önemli kumaş koleksiyonu gün yüzüne çıkarılmıştır. Yanı sıra arşivleme amacı taşıyan bu çalışmanın; farklı koleksiyonlarda da ulaşılan aynı kumaşlara ait örneklerinin birbirleri ile aynı adla mı farklı adla mı kaydedildiğinin de karşılaştırılması sayesinde; malzeme, renk, desen ve/veya dokuma tekniği bilinen kumaş isimlerinin literatürde doğru adlandırılmasına ışık tutması amaçlanmıştır. Emin olunmayan veya yanlış adlandırıldığı düşünülen kumaşlar ile ilgili karşılaştırmalı araştırmalar neticesinde, iddia taşımayan varsayımlarda bulunulmuştur. Bu varsayımların; ileriki dönemlerde, kumaş adları ile ilgili yapılacak yorumlamaların güvenilirliğine zemin hazırlaması hedeflenmiştir.