Altın Orda Devleti askeri teşkilatı

Abstract

Bu tez, Cengiz Han'ın temellerini attığı Büyük Moğol İmparatorluğu'nun bir parçası olarak tarih sahnesinde yerini alan Altın Orda Devleti'nin askerî teşkilâtına odaklanmaktadır. Orta Çağın en güçlü siyasi aktörlerinden olan Altın Orda Devleti, kuruluş sürecinde devlet ve askerî teşkilâtları bakımından Cengiz Han'ın temellerini attığı ve ardılları tarafından geliştirilen geleneği sürdürmekteydi. Bu gelenek temelinde oluşan askerî teşkilât; oldukça sistemli, güçlü ve bir o kadar da karmaşık idi. Evvela ordunun temel insan unsurunu oluşturan Moğol ve Türk boylarının çoğunluğu, bozkır geleneği çevresinde şekillenen bir hayat tarzına sahipti. Bu hayat tarzı sayesinde, Altın Orda ordusunun insan kaynağı da savaş için gereken birçok niteliğe sahip olmaktaydı. Böylece oldukça geniş alanları hâkimiyet altında tutabilen ve aynı oranda sınırları ötesine seferler düzenleyebilen bir orduya sahip olmak mümkün oluyordu. Tabii olarak, sahip olunan bu güçlü ordu iyi bir komuta kademesine de sahipti. Kadim Türk geleneğinin bir ürünü olarak onlu sistem esasına göre teşkilatlanan Altın Orda ordusu, yıkılışına dek bu geleneği sürdürdü. Kuruluş sürecinden 14. Asrın ikinci yarısına kadar genel itibariyle hanlar ve oğlanlar gibi Cuci Hanedanı mensupları tarafından komuta edilen ordu, bu dönemden itibaren ulus beyleri ya da karaçi beyler olarak bilinen boy beylerinin kontrolüne geçmeye başladı. Askeri gücün kontrolünü ele alan boy beylerinin kendi çıkarlarını gözeterek, askeri gücü mahdut olan hanedan mensuplarından dilediklerini tahta çıkarmaya çalışmaları sonu gelmez hâkimiyet mücadelelerinin oluşmasına da ortam hazırladı. Bu durum toplam askeri gücün kişiler arasında savrulmasına yol açtığı gibi, Altın Orda ordusunun seferberlik kabiliyetinin zayıflamasına da sebep oldu. Ancak 14. Asra kadar Altın Orda Devleti, sahip olunan askeri teşkilat sayesinde uzunca bir zaman diliminde, hâkimiyet alanlarını koruduğu gibi birçok bölgeye de seferler düzenleyerek ses getiren askeri başarılara imza attı. Elbette bunu mümkün kılan durum, ordunun sahip olduğu savaş nizamı ve muharebe kabiliyetini üst düzeye çıkaran stratejik ve taktik becerileriydi. Nitekim Altın Orda'nın sahip olduğu askeri teşkilat, mirasçıları olan Kırım, Kazan, Astrahan, Sibir ve Kazak hanlıklarının da ordu organizasyonlarının temelini oluşturdu.