Antik Side suyolu'nun koruma sorunlarının değerlendirilmesi

Abstract

İlk çağlardan günümüze, canlıların yaşamını sürdürebilmesi için gerekli en temel kaynak olan içilebilir ve kullanılabilir suya ulaşmak, medeniyetlerin kültürlerine, yaşam şartlarına ve yerleşim yerlerine etki etmiştir. Tarihsel süreçte toplumların gelişimleri incelendiğinde su yapılarının ve suyollarının yapıldığı zamanlar, medeniyetlerin en parlak dönemlerine denk gelmektedir. Bu durum suya ulaşılabilirliğin bir medeniyetin gelişmişlik düzeyine etkisini göstermektedir. Kültür varlığı değeri taşıyan tarihi suyolları arkeolojik miras tanımına girmektedir. Antik kentlerin ayrılmaz bir parçası olan suyolları mimari değeri dışında, dönemin su kültürünü yansıtmakta ve su temini için verilen çabayı gözler önüne sermektedir. Günümüzde antik kentlere ait suyolları tescillenmiş ve koruma altında bulunmaktadır. Ancak kırsal bölgelerde yer alan, genellikle engebeli arazide bulunan ve uzak mesafelerden su taşımak için yapılmış suyollarına yönelik yapılan koruma çalışmaları sınırlıdır. Arkeolojik sit alanı dışında bulunan koruma altındaki suyolları, çevresel faktörlerin etkisiyle yıpranmakta, hızlanan kontrolsüz yapılaşma faaliyetlerinden olumsuz etkilenmektedir. Bu nedenle kırsal kesimde bulunan suyollarının koruma altında olmasına rağmen bütüncül ölçekte koruma sorunları karşımıza çıkmakta ve bu durum arkeolojik miras değeri taşıyan suyolları için ciddi risk oluşturmaktadır. Akdeniz medeniyetleri arasında Pamphylia bölgesinde yer alan Side Antik Kenti'ne su taşınması amacıyla inşa edilmiş olan 35 km uzunluğundaki Side Suyolu, tezin konusunu oluşturmaktadır. Günümüzde Oymapınar Barajı içerisinde kalan Dumanlıyar kaynağından başlayan suyolu; kanallar, tüneller ve su kemerleri ile Side Antik kentine ulaşmaktadır. Roma dönemine tarihlendirilen ve mimari özelliklerini yansıtan Side Suyolu; 1947'de Side kazıları ile araştırılmaya başlamış, 1975'te Oymapınar Barajı Projesi'nde belirli bir kısmının su altında kalacak olması nedeniyle, alanında uzman arkeologlar, inşaat mühendisleri ve hidroloji mühendisleri tarafından çeşitli belgeleme çalışmaları yapılmıştır. Antik dönemin gelişmişlik düzeyini, yapım sistemini ve kültürel değerini yansıtan önemli bir örnek olan Side Suyolu, günümüzde koruma sorunları ile karşı karşıyadır. Suyolu çevresel faktörler ve insanların neden olduğu etkiler nedeniyle ciddi risk altındadır. Hızla büyüyen kentleşme ve yapılaşmanın günümüzde kırsal bölgelere yayılmaya ve imarsız tarım alanlarında kontrolsüzce artmaya başlaması suyolunun bütüncül olarak korunmasında tehlike oluşturmaktadır. Yasal çerçevede koruma alanı sınırları tanımlanmış olmasına rağmen suyolunun yeterince denetlenmediği ve çevreden gelebilecek bilinçli-bilinçsiz müdahalelere karşı savunmasız durumda olduğu görülmektedir. İnsanlığın ortak mirasını oluşturan suyolunun korunması, korunarak yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması önem arz etmektedir. Çalışmada, Side Suyolu bütüncül ölçekte araştırılarak, literatür taraması yapılmıştır. Alan çalışmaları yapılarak, suyolunun güzergahı ve üzerinde bulunan su kanalları, su tünelleri ve su kemerleri incelenmiş, tez kapsamında sınırlandırılan alanda envanter fişleri hazırlanmış ve güncel koruma sorunları tespit edilmiştir. Suyolunun çevre ile ilişkisi incelenerek mevcut durumda çevredeki yapılaşma ve halkın suyoluna katılımı değerlendirilmiştir. Mimari miras değerine sahip suyolunun gelecek kuşaklara sağlıklı bir şekilde ulaştırılabilmesinin sağlanması amacıyla bütüncül ölçekte koruma önerileri geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Suyolu, Side Suyolu, Roma Dönemi, Pamphylia, Kültürel Miras, Mimari Miras, Arkeolojik Miras, Koruma Sorunları, Koruma Önerileri.