Arapgir geleneksel konut mimarisi ve Kulubeyoğlu konağı koruma önerisi

Abstract

Farklı kültürlerin zamanla etkileşimi ile deneme yanılma yöntemiyle gelişerek Anadolu konut geleneği bugünkü zenginliğine ulaşmıştır. Tarihsel süreklilik içinde etnik bakımdan saf bir Türk imzası aramak yerine, kültürel ve kapsayıcı bir sentez olarak Türk evi de diyebileceğimiz Anadolu Konut Geleneği, insan davranışlarıyla doğanın etkileşimini yansıtan yapılar içermekte ve kendisinden sonraki kültürler için öğretici bir rol almaktadır. Doğu Anadolu'nun Malatya İli sınırlarında kalan Arapgir; verimli toprakları, su kaynakları, kervan yolları üzerinde olması sebebiyle tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Neolitik dönemden itibaren Roma, Asur, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı döneminden kalma çok sayıda eser bulundurmaktadır. Sivil mimari kimliğini oluşturan, bahçeler içindeki gösterişli konak tipi yapılar, engebeli topoğrafyayla uyumlu, harem- selamlıklı, çoğunlukla geleneksel iç sofa plan tipinde ve düz damlıdırlar. Yapıların beden duvarları ve taşıyıcı iç duvarları ahşap hatıllı bazalt ve kireç taş duvarlardır. Çıkma duvarları ve bölücü iç duvarları ahşap iskeletli kerpiç dolguludur. Engebeli arazisi nedeniyle bodrum katların açığa çıktığı, çıkmalarla hareketlendirilmiş cephelerde Arapgir evlerinin karakteristik özellikleri görülebilmektedir. Yapım tekniği ve yerel malzemesiyle özgün mimariyi temsil eden geçmişten günümüze ulaşmış birçok Arapgir evi bulunmaktadır. Bu evlerden bazıları konut işlevlerine devam ederken, bazılarına müze, pansiyon, kafe gibi işlevler yüklenmiş, bazıları da terkedilmiştir. Arapgir geleneksel konut mimarisinin önemli bir temsilcisi olarak gördüğümüz, 1901 yapım yılına sahip Kulubeyoğlu Konağı'nın günümüzde kullanıcısı bulunmamaktadır. Bu çalışmada Arapgir geleneksel konut mimarisi, nitelikli bir örneği olan Kulubeyoğlu Konağı üzerinden açıklanmış, yapının gelecek nesillere aktarılması ve anlaşılması için rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri araç olarak kullanılmıştır. Yapı bulunduğu çevreden koparılmadan, coğrafi sınırları Anadolu ve özellikle İpek Yolu güzergahında olup Arapgir ile etkileşimi ve ilişkisi olabilecek bölgelerle beraber incelenmiştir. Kulubeyoğlu Konağı üzerinden Arapgir geleneksel sivil mimarisi araştırıldığı bu tezde, Arapgir Geleneksel Konut geleneğini bir zemine oturtmak için Arapgir'in coğrafi verileri ve tarihsel gelişimi incelenmiş, evlerin ustaları ve kullanıcılarını anlamanın yararı düşünülüp geçmişten günümüze geçim olanakları ve sosyal hayat irdelenmiştir. Arapgir geleneksel sivil mimarisini tanımlayabilmek ve Kulubeyoğlu Konağı için restitüsyon verisi kazanabilmek adına, diğer özgün yapı örneklerini de içeren saha ve literatür araştırması yapılmıştır. Teze konu olan yapının proje ve belgeleme çalışmaları doğrultusunda plan şeması, yapım tekniği ve strüktürü, cephe ve malzeme özellikleri açıklanmıştır. Yapının işlevine ve onarımına yönelik öneriler sunulmuştur. Bu çalışmada ayrıca bölgesel terminolojiyi içeren bir sözlük de kendisine yer bulmuştur. Elde edilen bulguların toplandığı ilk 5 bölümden sonra, 6. Bölümde ortaya çıkan tüm verilerin toparlanmasıyla tez sonuçlanmıştır.