Karadeniz'de Osmanlı-Rus rekabeti: Azak filosundan Karadeniz filosuna (1700-1792)

Abstract

XVIII. yüzyılda Osmanlı-Rus ilişkileri, bölgesel çatışmalar ve Karadeniz'e hakim olma mücadelesi çerçevesinde şekillendi. Bu döneme kadar Doğu Avrupa'da karasal bir güç olarak varlık gösteren Ruslar, denizlere erişim sağlamak amacıyla Osmanlılara karşı uzun bir mücadele başlattı. Bu amaçla, sadece siyasî değil; coğrafî engellerle de mücadele eden ve küresel bir güç olma yolunda ilerleyen Rusya için Karadeniz hakimiyeti önemli bir mesele haline geldi. Denizlere erişimin ülkenin hızlı ve dengeli gelişimi için kritik öneme sahip olduğunu kavrayan Rusya, 1700-1792 yılları arasında Karadeniz'de Osmanlı Devleti ile deniz gücü kapsamında rekabet etti. Bu doğrultuda Rusya, Osmanlı Devleti'nin hâkim olduğu Karadeniz'de deniz gücü oluşturma çabalarına girişerek Don Nehri'nde Azak filosunu oluşturdu. Bu hamlenin ardından gemilerini Karadeniz'e çıkarmayı hedefleyerek Osmanlı Devleti'nin deniz egemenliğini tehdit etmeye başladı. Karadeniz'i iç deniz olarak kullanan Osmanlı Devleti ise bu bölgede Rusların bir deniz gücü olarak varlık göstermesine engel olmaya başladı. Ancak Rusya, Karadeniz hedefinden vazgeçmeyerek mücadelesini sürdürdü. Osmanlı Devleti, Karadeniz'deki deniz egemenliğini korumak için yoğun çaba sarf etse de yüzyılın sonlarına doğru bu kontrolünü büyük ölçüde kaybetti. 1768-1792 yılları arasındaki savaşlar, Karadeniz'in statüsünde köklü değişiklikler meydana getirdi ve Rusya'nın bu denizde, Karadeniz filosunu oluşturarak bir deniz gücü olarak yer edinmesine yol açtı. 1700-1792 yıllarında Osmanlı-Rusya arasındaki deniz gücü rekabeti, Karadeniz'in siyasî ve askerî tarihini şekillendirdi ve Karadeniz'i bir güç mücadelesi alanı haline getirdi. Rusya'nın Karadeniz'e hakim olma çabası ve Osmanlı Devleti'nin bu girişimleri durdurma gayreti, her iki devletin deniz gücü oluşturma ve geliştirme süreçlerine doğrudan yansıdı. Bu çalışma ile XVIII. yüzyıl Karadeniz'inde, Osmanlı ve Rus donanmalarının altyapı, teşkilâtlanma ve modernleşme süreçleri karşılaştırmalı olarak incelendi. Karadeniz'deki güç dengesinin değişimi kapsamında Osmanlı donanmasının karşılaştığı askerî ve stratejik zorluklar aydınlatıldı. Ayrıca Osmanlı ve Rus donanmalarının gemi yapısı, ateş gücü ve kullanılan stratejiler gibi niteliksel ve niceliksel farklar sayısal verilerle analiz edilerek Karadeniz'de bu iki güç arasındaki deniz gücü rekabetine olan etkileri değerlendirildi.