Epigrafik Belgeler Işığında Roma Dönemi Doğu Bithynia Kıyı Yerleşimlerinde Sosyo-Kültürel Hayat

Abstract

Antik Çağ Bithynia bölgesinin doğusu ile Paphlagonia bölgesinin kesiştiği bölgede konumlanan, birbirine komşu antik kentler Herakleia Pontike (Zonguldak-Karadeniz Ereğli), Tieion/Tios (Zonguldak-Filyos) ve Sesamos/Amastris’ten (Bartın-Amasra) kayda geçen yazıtları ışığında bölgenin Roma İmparatorluk Dönemi’ndeki sosyal ve kültürel hayatı ile ailelerine linguistik ve onomastik veriler dahilinde genel bir bakış sağlanmaya çalışılmıştır. Miletos kentinin kolonisi Tios ve Amastris’in yazıtlarında, Hellence’nin Attika-Ion lehçesi unsurları ağırlık kazanmışken; Dor kökenli Megara ve Boiotia kolonisi Herakleia Pontike yazıtlarında, Dor lehçesinin bazı özellikleri hâlâ kullanılmaktadır. Pontus-Bithynia eyaleti ile bölgede hem Roma’nın idari yapılanması başlamış hem de doğal olarak Latince’nin kullanımına dair örnekler görülmeye başlanmıştır. Mezar yazıtları epigrafik buluntular içerisinde sayıca çoğunluğu oluşturmakla birlikte bölgenin kültürel değişkenliği hakkında bilgiler sağlar. Yazıtlarda görülen bir kısmı theophorik Hellen şahıs isimleri Hellen kültürünün hâlen devam ettiğini göstermektedir. Bölgenin siyasi ve kültürel geçmişinde yer alan Thrak, Frig, Bithyn, Paphlagon ve Pers kültürlerine ait isim kullanımları rastlanır. Bölgedeki tapınım gören tanrılara bakıldığında Herakleia Pontike’de, Herakles, Asklepios- Hygieia, Tanrıça Ma ve Zeus Bennios; Tios’ta “Düzmece Yalvaç/Bilici Aleksandros ve Glykon Kültü”, Asklepios, Dionysos, Meter Theon, Theos Hypsistos, Zeus Syrgastes/Syrgastios; Amastris’te inde Aphrodite, Dionysos, Iupiter Optimus Maximus Theos Aniketos Asbameus, Theos Hypsistos (Epekoos), Theos (Zeus) Ktesios Epekoos ve Zeus Megalos Sdaleites, Zeus Strategos ve Hera tapınımlarına dair belgeler görülmektedir. Mezar yazıtları, bölgedeki ailelerin hane halkı örgütlenmesinin yanı sıra bireylerin kökenleri ve meslekleri hakkında veri sağlamaktadır. Bölge insanlarının mezar veya mezar-onurlandırma yazıtlarında geçen ephebarkhos, paidotribes, gymnasiarkhos, tropheus, palaistes gibi unvanlar ilgili kentlerdeki gymnasion eğitim kurumlarının ve agon’ların varlığına ve olası devamlılığına işaret etmektedir. Ayrıca threptos/threpte (besleme), seb(b)aston apeleutheros (imparatorların azatlısı) gibi unvanlar, ilgili kişilerin sosyal sınıfını; oikonomos (çiftlik kahyası), iatros (doktor), naukleros (armatör/deniz tüccarı), zographos (ressam), bouleutes (meclis üyesi), paraphylaks (kırsal alan bekçisi) unvanları ise hem bu mesleklerin veya idari makamların varlığını hem de yine bu kişilerin (ve ailelerinin) toplum içerisindeki statüsünü ve sınıfını yansıtmaktadır.