Yakınlığın Uzaklığı: Ayvalık–Mytilene ve Assos–Molyvos Kent Merkezleri Karşılaştırmasında Farklılıklar, Potansiyeller, Öneriler

Abstract

Bu araştırma, Ege Denizi’nin iki yakasında, birbirine yalnızca birkaç deniz mili uzaklıktaki Assos–Molyvos ve Ayvalık–Mytilene yerleşimlerinin tarihsel, kültürel ve mekânsal ilişkilerini bütüncül biçimde ele alarak, yüzyıllar boyunca kesintilerle de olsa süregelmiş bir “ortak yaşam coğrafyası”nı anlamayı hedeflemektedir. Çalışma, iki yakanın karşı karşıya konumlanmış olmasından doğan yakınlık ile ulus-devlet sınırlarının yarattığı uzaklık arasındaki gerilimleri inceleyen özgün bir araştırma çerçevesi sunmaktadır. Araştırmanın çıkış noktası, geçmişte geniş bir kültürel ekosistemin parçası olan bu yerleşimlerin, Antik Dönem ticaret ağlarından Bizans savunma sistemlerine, Osmanlı’nın tarımsal hinterland ilişkilerinden modern dönemin nüfus hareketlerine kadar birbirleriyle sürekli temas içinde oldukları gerçeğidir. Özellikle Assos ve Molyvos’un tarih boyunca paylaştığı coğrafi yakınlık Lesbos Adası’nın güneyindeki Mytilene merkezinin gölgesinde kalmış alternatif bir ilişkisellik alanını görünür kılmaktadır. Çalışmada bu bağlam, arkeolojik veriler, mekânsal okumalar, arşiv kaynakları ve yerinde gözlemlerle desteklenerek yeniden değerlendirilmektedir. Körfez coğrafyasının ortak peyzajı, araştırmanın merkezindeki kavramlardan biridir. Çalışmada, zeytinlikler, kıyı morfolojileri, topoğrafya, liman odakları ve geçiş güzergâhları ile şekillenen kültürel peyzajın iki yaka arasında şaşırtıcı derecede benzer örüntüler taşıdığı ortaya konmaktadır. Hem Ayvalık hem de Lesbos’ta zeytin üretimine dayalı ekonomik yapılanmanın tarihsel süreklilik arz etmesi; Molyvos, Assos, Edremit ve Ayvacık gibi nodal noktaların, yüzlerce yıl boyunca aynı ticari ve kültürel ağın parçası olarak birbirlerini beslemesi bu bütünlüğü güçlendiren başlıklardandır. Çalışmanın bir diğer güçlü yönü, tarihsel sürekliliklerin ve kesintilerin mekânsal biçimlenişe etkisini karşılaştırmalı biçimde ele almasıdır. Antik Dönem’den günümüze uzanan geniş zaman aralığı, karşılıklı etkileşimler üzerinden okunmaktadır. Bu sayede, günümüz sınırlarının çok ötesine uzanan bir kültürel bağın, hem mekânsal örgütlenmeler hem de sosyal pratikler üzerinden nasıl iz bıraktığı gösterilmektedir. Araştırmanın saha çalışması, yerleşimlerin demografik, topografik, sosyo-kültürel ve morfolojik yapılarının ayrıntılı biçimde belgelenmesine dayanmaktadır. Elde edilen bulgular, iki yakanın tarihsel olarak benzer bir kültür coğrafyasını paylaşmakla beraber, çok merkezli bir Ege dünyasının birbirine eklemlenen önemli unsurları olduğunu da ortaya koymaktadır. Bu çerçevede çalışma, iki yakayı birbirine yeniden yaklaştırma potansiyeli taşıyan güncel sosyo-ekonomik dinamiklere de dikkat çekmektedir. Çalışmada ayrıca, Körfez coğrafyasının geleceğine bakmak niyetiyle, kültürel yakınlık, ekonomik tamamlayıcılık ve mekânsal bütünlük temelinde yeni iş birlikleri ve alternatif geçiş güzergâhlarına dair vizyoner bir perspektif sunulmaktadır. Turizm, kültürel miras yönetimi, tarımsal üretim ağları ve yerleşimlerin merkezi rolleri üzerinden geliştirilen öneriler, iki yaka arasındaki temasın yeniden canlandırılmasının yaratabileceği olasılıkları tartışmaktadır. Bu araştırma, sınırlarla bölünmüş coğrafyalarda benzerlikleri, ortak hafızayı ve mekânsal sürekliliği yeniden görünür kılma çabası bakımından önemli bir referans çalışma niteliğindedir. Ayvalık–Mytilene ve Assos–Molyvos arasındaki ilişkileri tarihsel bir arka planla ve güncel potansiyellerle bir araya getiren bu çalışma, Ege’nin karşılıklı etkileşimle şekillenmiş kültürel ekosistemini anlamak için yeni bakış açıları sunmaktadır.