Kentsel açık mekân ve kamusal yaşam arasındaki etkileşimin incelenmesi: Koşuyolu bahçeli konut yerleşimi

Abstract

Endüstri Devrimi ile birlikte kentlerin geçirdiği hızlı değişim süreçleri, modern kent yaşamı, otomobillerin kent yaşamına dâhil olması ve yeni kent planlamalarıyla birlikte tanımlanamayan kentsel açık mekânlar oluşturmuştur. Oluşan bu kentsel açık mekânlarda kamusal yaşam ve insan ölçeği göz ardı edilmiştir. Özellikle kapalı konut yerleşimleri, rant odaklı kentsel dönüşüm, büyük yapı adalarında inşa edilen süper bloklar vb. uygulamalarla birlikte benzer sorunların günümüz kentlerinde de varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Bu araştırmanın temel amaçları kentsel açık mekân ve kamusal yaşam arasındaki etkileşimi ve inşa edilmiş fiziksel çevrenin insan davranışları üzerine olan etkilerini incelemektir. Bu amaçlar doğrultusunda bahçeli konut yerleşimi olan İstanbul'daki Koşuyolu Evleri araştırma alanı olarak ele alınmıştır. Tezin birinci bölümünde, araştırma konusu hakkında genel bilgilendirme sonrasında araştırmanın amaçları ve hipotezleri, kapsamı ve yöntemi aktarılmıştır. İkinci bölümde, ilk olarak kentsel açık mekân ve kamusal yaşam çalışmalarının yapılma gerekliliğini oluşturan, 1850-1960 yılları arasındaki süreçler anlatılmıştır. Daha sonra konu hakkında 1960-1980 yılları arasındaki öncül fikirler ve çalışmalar olarak, Kevin Lynch, Jane Jacobs, Çevre Tasarımı Araştırma Kurumu (EDRA), Jan Gehl, William H. Whyte, Donald Appleyard ve Bill Hillier gibi önemli isimlerin araştırmaları ve konuya yaklaşımları ele alınarak, temel görüşler ve çalışmalar incelenmiştir. Böylece alan çalışmasında kullanılacak kavramsal araçlar elde edilmiştir. 1980-2000 yılları ise bu çalışmalarının kentlerin gelişiminde önemli rol oynadığı yıllar olarak değerlendirilmiştir. Son olarak 2000 yılından günümüze, teknolojik gelişmelerle birlikte çalışmaların yaygınlaştığı ve farklı yaklaşımların geliştiği dönem aktarılmıştır. İkinci bölümde yapılan incelemeler doğrultusunda mimar Jan Gehl'in sistemli bir şekilde, büyük metropellerde, çok sayıda kentsel açık mekân ve kamusal yaşam çalışmaları yapmış ve özgün araçlar ve yöntemler geliştirmiş olması bakımından diğer araştırmacılardan farklılaştığı görülmüştür. Bu sebeple üçüncü bölümde Gehl'in geliştirdiği araçlar, yöntemler ve alan gözlemleri sırasında cevap aradığı sorular, Koşuyolu Evleri'nde yapılmış olan alan gözlemleri için alt yapı oluşturması açısından detaylı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise, araştırma alanı olarak belirlenen Koşuyolu Evleri'nin konumu, tarihsel gelişimi, inşa edildiği yıllardaki kamusal yaşamın nasıl olduğu ve yerleşimin özellikleri anlatılmıştır. Ardından alan gözlemi için belirlenen Koşuyolu Yaşam Parkı, Asmadalı Sokak ve Lions Parkı ayrı ayrı ele alınmıştır. Belirlenen çalışma alanlarında, farklı iki zaman diliminde doğrudan gözlemler yapılmıştır. Bu gözlemler sırasında gözlem yapılan alanın mekânsal/fiziksel özellikleri incelenmiş ve davranış haritalama, ardışık kesitler alma, fotoğraflama, mülakatlar yapma, notlar alma vb. araç ve yöntemler kullanılarak kamusal yaşam anlamaya çalışılmıştır. Tezin beşinci ve son bölümünde ise, alan gözlem ve analizinden elde edilen veriler derlenmiştir. Araştırma sorularının cevapları elde edilen bulgulara göre oluşturulmuştur. Bahçeli konut yerleşimi olan Koşuyolu özelinde öne çıkan, insanların davranışlarını ve kamusal yaşamı etkilediği tespit edilen fiziksel/mekânsal özellikler ve geçirgen sınırlar/kenarlar, katı sınırlar/engeller, görüş hattı vb. kavramlar sonuç olarak değerlendirilmiştir. Son olarak yapılan bu çalışma doğrultusunda hem Koşuyolu hem de diğer konut yerleşimlerinde kamusal yaşam kalitesini artırmak adına yapılabilecek tasarım/uygulama alanlarındaki önerilere ve gelecekte yapılabilecek çalışma fikirlerine yer verilmiştir.