Tarihi yapılarda kalker esaslı taşlar üzerinde bakteriyel faaliyetlerin etkisi : Sultanahmet Camii ve Nusretiye Camii örneği

Abstract

Bu çalışmada, fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkilere uzun süre maruz kalmış tarihi yapılarda kullanılan kalker esaslı taş malzemeler üzerinde mikrobiyal faaliyetleri incelemek, özellikle bakterilerin bu yapılara olumlu ya da olumsuz anlamda etkisini araştırmak hedeflenmiştir. Bu amaçla yapılan çalışmada İstanbul'da iki önemli tarihi yapı olan Sultanahmet Camii ve Nusretiye Camii avlu duvarlarından alınan taş örnekleri üzerinde bakteriler tarafından gerçekleşen mikrobiyal faaliyetler araştırılmıştır. İklimsel faktörlerin etkisini gözlemleyebilmek için, bakteriyolojik deneysel çalışma prosedürleri dört mevsim boyunca uygulanmıştır. Her mevsim yapıların aynı noktasından numuneler alınarak bakteriyolojik deneyler tekrarlanmıştır. Bakteriyolojik deneyler, bakteri sayımı ve bakteri tür tespiti şeklinde iki aşamada gerçekleşmiştir. Bakteri sayıları her mevsim için hesaplanmış, bakterilerin tür tespiti de yapılarak birlikte değerlendirilmiştir. Mikrobiyal faaliyetlerde rol aldığı tespit edilmiş bakteri türlerinin bir kısmının kalker taşını ayrıştırıcı, bir kısmının ise kalsit çökeltme yeteneğine sahip olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda alınan taşların mineral içeriklerini ve taş türü tespitlerini yapabilmek amacıyla petrografik ve minerolojik analizleri yapılmıştır. İç yapıda meydana gelen değişimleri gözlemek amacıyla taramalı elektron mikroskobu ve enerji dağılım spektrometresi ile incelemeler yapılmış ve taşlardaki ayrışma ve kristallenme oluşumları tespit edilmeye çalışılmıştır. Yurtdışında, bakterilerin taşlar üzerindeki yıpratıcı etkisi üzerine yoğun araştırmaların olduğu yapılan literatür araştırması ile ortaya konmuştur. Ülkemizde de son yıllarda daha fazla gündeme gelen bu konuda çalışmalar başlamıştır. Bu tez çalışması dört bölümden oluşmaktadır; Birinci bölümde, çalışmanın amacı, önemi, kapsam ve yöntemi anlatılmıştır. İkinci bölümde, kalker taşı ile ilgili genel bilgiler verilip, tarihi yapılarda kalker taşının kullanımı irdelenmiş, mikrobiyolojik yaşamın türleri ve ortamları açıklanmış, kalker taşının bozunma ve ayrışma şekillerine yer verilmiş, kalker taşı üzerindeki mikrobiyolojik aktiviteler ise korozyona uğratma ve bakteriyolojik kalsiyum karbonat oluşumu açısından incelenmiştir. Bu bölümde son olarak yurtdışında ve ülkemizde kalker taşı üzerinde bakterilerin etkisi ile ilgi yapılmış çalışmalar incelenmiş, bu tez kapsamında yapılan çalışmanın literatüre katkısı sunulmuştur. Üçüncü bölümde, çalışmada kullanılan deney yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. Yapılan tüm deneyler, deney akış şemasıyla özetlenmiştir. Deney prosedürleri ve çalışmadaki numunelerin deneylerinin yapıldığı laboratuvarlar ve kullanılan aletler açıklanmıştır. Dördüncü bölümde deneysel çalışma anlatılmış, deney numunelerinin alınma süreci ve bu numuneler üzerinde yapılan deneyler ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Deney bulguları sunulmuş ve yorumlanmıştır. Beşinci bölümde, tüm çalışmadan elde edilen sonuçlar değerlendirilmiş, sentezlenip yorumlanmıştır. Elde edilen bulgular ışığında başka araştırmacıların yapacakları çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur. Çalışmada elde edilen veriler ışığında, seçilen iki tarihi yapıda kullanılmış olan kalker taşlarında bakteriyolojik etkilerle bozunmalar olduğu, aynı zamanda kalker oluşumunda etkili olan bakterilerin tespit edilmesi ile de çeşitli bölgelerde bakteriler vasıtasıyla kendiliğinden onarımın da gerçekleşmiş olabileceği sonucuna varılmıştır. Yapılardan elde edilen numuneler üzerinde yapılan bakteriyolojik testlerle tespit edilen bakterilerin enzim reaksiyonları özelliklerini incelemek, bakteriler vasıtasıyla taşlarda meydana gelebilecek değişikleri değerlendirmede etkili olmuştur. Anahtar Kelimeler; kalker, mikrobiyal korozyon, bakteri, bozunma, biyokalsifikasyon