Kültürel miras odaklı mahalle yenilemesi : Muhsine Hatun ve Şehsuvar Bey Mahalleleri örneği

Abstract

Kültürel mirası kavramının kapsamı ve tanımı zaman içerisinde değişiklik göstermiş olup tek yapı ölçeğinden yapıların çevreleri ile korunması yaklaşımına evrilmiştir. İçinde bulunduğumuz 2021 yılı itibari ile ise kentsel koruma yaklaşımı bağlamında iklim değişikliği, risk yönetimi gibi konuların önem kazandığı görülmektedir. Kültürel mirasın korunması konusu için koruma ve yenileme arasındaki ilişkinin; artan nüfus ve ihtiyaçları sağlaması gereken kentsel gelişim ile somut ve somut olmayan kültürel miras değerlerinin korunması konularının bir arada işlenmesi gereklidir. Ayrıca kültürel miras korunurken alanda/yapıda yaşayan/bağı bulunan ya da dolaylı olarak etkilenen aktörlerin planlamaya katılımı, sürdürülebilir kentsel koruma ve kentsel gelişim için önem taşımaktadır. Günümüzde kültürel mirasın korunması çalışmalarında katılımın oynadığı rolün önemi kabul edilmiş olsa da ülkemizde pratikte koruma çalışmalarının ağırlıklı olarak fiziki mekâna indirgendiği ve ekonomik beklentiler çerçevesinde geliştiği, sosyal boyutun ve çevresel boyutun göz ardı edildiği, katılımın pasif olarak gerçekleştiği görülmektedir. Tez çalışması kapsamında 21. yüzyıl İstanbul'unun değişen ve hızla dönüşen kentsel ve mahalle mekânının hem sit alanı hem yenileme alanı hem de Dünya Miras Alanı niteliği taşıyan İstanbul, Tarihi Yarımada'daki Muhsine Hatun (Kumkapı) ve Şehsuvar Bey (Kadırga) Mahalleleri üzerinden irdelenmesine yer verilmektedir. Bu arazi tespit çalışması temelli çalışma kapsamında seçilen mahallelere ilişkin güncel fiziksel doku, sosyal ve ekonomik yapı verileri derlenmiştir. Saha çalışmasının temel gerekçesini ise tarihi bina stokuna ilişkin güncel veri bulunmadığından, parsel bazında özgün tescil fişlerinin hazırlanması oluşturmuştur. Bu özgün tespitler ve mahalle profili kullanılarak, bir eylem planı önerisi sunulmaktadır. Güncel analizler ve saha çalışması kapsamında, sistematik ikincil verilerin değerlendirilmesi ve 800 tarihi parsel ve binanın tespit ve yorumlarını içeren fişlerin hazırlanması ile veri bankası oluşturulması yöntemleri kullanılmıştır. Yenilikçi ve çok paydaşlı bu çalışma kapsamında öncelikle değişen ve dönüşen kent dokusu odaklı mahalle profili hazırlanmıştır. Mahalle mekânının güçlü-zayıf-fırsat-tehdit (GZTF) içeren niteliklerinin belirlenmesi esaslı, bu mevcut durum analizi için koruma odaklı stratejik plan analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu temel analiz sonuçları esas alınarak, mahalle gelecek tahayyülünü ifade eden vizyon ve eylem planı temaları belirlenmiştir. Bu eylem plan temaları, mahallede ada ve parsel bazında yapılan tespitler doğrultusunda detaylandırılmıştır. Tez çalışması, ağırlıklı olarak mekânda yapılan özgün tespit çalışmaları ile paydaşların katılım ve katkıları kapsamında revize edilerek netleştirilen yaklaşımları esas almaktadır. Bu çok paydaşlı ve yenilikçi tez çalışması kapsamında mahallelerin sivil mimari bina stokuna ilişkin geliştirilen özgün yöntem ile elde edilen bulgular uygulamaya yönelik güncel ve öncü adım niteliği taşımaktadır. Anahtar Kelimeler: İstanbul, Tarihi Yarımada, Kültürel Miras, Muhsine Hatun Mahallesi, Şehsuvar Bey Mahallesi, mahalle yenileme