Kentsel mekanın değişim sürecinde transformasyon ve deformasyon

Abstract

Kentsel mekânı oluşturan doğal, yapısal ve kültürel niteliklerin zaman sürecinde değişimi kaçınılmazdır. Farklı çoğrafyalarda, farklı kentsel dinamiklerin etkisiyle oluşan değişim sürecleri, mekânsal çeşitliliği sağlayarak, yerel kimliğin korunmasında önemli bir denge unsuru olmuşturmuştur. Bu bakış açısı ile değişim, mekânsal kimliğin sürekliliğini sağlayan bir adaptasyon sürecidir. Buna karşın, değişim sürecinde, mekânsal niteliklerin kaybolduğu yada başkalaştığı ve bunun sonucu olarak mekânsal kimliğin sürekliliğinin ortadan kalktığı kırılma noktaları bulunmaktadır. Kentsel dinamiklerin etkisi ile ortaya çıkan ani mekânsal müdahaleler, kimliğin sürekliliğini ortadan kaldırabilmektedir. Özellikle 21.yüzyılda, kentleri tehdit eden yeni küresel dinamiklerin, mekânsal kimliğe ait yerel nitelikleri olumsuz yönde etkilediği ve mekânsal çeşitliliği yok ettiği izlemektedir. Bu dönemde, sadece doğal ekolojik sistemler değil, kentler gibi yapay ekolojik sistemler de hızlı değişim sürecindedir. Günümüzde kullanılan `kentsel dönüşüm' tanımlaması, mekânda yaşanan değişimin kentsel kimliği nasıl etkilediğini ortaya koymakta yetersiz kalmaktadır.Kentsel mekânın okunabilmesi ve değişim süreçlerinin belirlenmesi, mekânı oluşturan niteliklerin incelenmesi ve bu niteliklerin zaman sürecinde bir arada oluşturduğu anlamın değerlendirilmesiyle mümkündür. Değişimle, kentsel mekân, kimliğini koruyup geliştirerek devamlılığını sağlayabilir, ya da kimliğini oluşturan nitelikleri kaybederek başkalaşır. Bu iki farklı süreç, kentsel mekânda transformasyon ve deformasyon süreçleri olarak tanımlanmalıdır.Mekânsal nitelikler üzerinden yapılan okumalarla, çevre anlam kazanmaktadır. Mekânın birincil anlamı ya da işlevi zaman sürecinde kentsel dinamiklerin etkisi ile değişime uğrayabilir. Buna rağmen, yan anlamlar, mekânsal nitelikler tamamen ortadan kalkmadığı sürece, üst üste eklenerek varlıklarını korur, zaman sürecinde aktarılır ve mekân kimliğini oluşturur. Bu saptamadan yola çıkarak, kentsel mekânın, onu meydana getiren doğal, yapısal ve kültürel nitelikler üzerinden, okumalarla tanımlanarak anlamlandırıldığı sonucuna varılmaktadır. Bu yaklaşımla, tezde, kentsel mekânın değişim sürecinde transformasyon ve deformasyonun tanımlanabilmesi için, mekânsal niteliklerin sınıflandırılarak, belirlenen zaman kesitlerinde okumalar ve haritalandırmalar ile görselleştirilmesine dayalı mekânsal analiz yöntemi geliştirilmiştir.Analiz yönteminin test edilmesine yönelik alan çalışması için İstanbul'un tarihsel gelişim sürecine paralel olarak farklı dönemlerde kent çeperini oluşturan, Şişhane Meydanı, Levent Bölgesi ve Küçükçekmece-Bakırköy Havzası'na ait değişim sürecleri incelenmiştir. Alan çalışmasına konu olarak seçilen farklı ölçeklerdeki kentsel mekânlarda 1980 yılına kadar geçen süreçte büyük kentsel operasyonlar olduğu fakat bu müdahalelerin kent bütünü ile entegrasyonun sağlanması ve kimliğin devamlılığı açısından transformasyon süreci olarak değerlendirilmesi gereği belirlenmiştir. Her üç inceleme alanında da tespit edilen ve 1980 ile 1990 yılları arasında başlayarak günümüze kadar devam eden değişim süreçinde ise önemli mekânsal kırılmaların ortaya çıktığı saptanmıştır. Bu saptamadan yola çıkılarak, İstanbul ölçeğinde, son 30 yılda deformasyon sürecinin oluştuğu, mekânsal kimliğin artan hızla erozyona uğradığı, önemli bir bellek kaybı yaşandığı belirlenmiştir.