Kamusal mekân düzenlemelerinin kolektif belleğe etkisi : Üsküdar Meydan örneği

Abstract

Bellek denilince akla, insana özgü, elektrokimyasal bir depolama alanı gelir. Oysa belleğin tanımından ziyade onu oluşturan etmenlerin neler olduğu ve nasıl oluştuğuna bakmak gerekir. Çünkü nasıl ve ne ile oluştuğu bilinmeyen her şey çabuk unutulur. Belleğin oluşabilmesi için anılarımızın, deneyimlerimizin belli bir zaman diliminde, belirli bir uzamda gerçekleşmesi gerekir. Bir deneyimimizi, hatıramızı aktarırken yer, zaman bildirerek aslında o deneyimin bellekteki konumunu da aktarmış oluruz. Böylelikle, yeri ve zamanı iyi tanımlanan her deneyim bellekte kalıcı hâle gelir. Belleği, yalnızca kişinin deneyimleri oluşturmaz. Her bir anı, bireyin çevresiyle kurduğu sosyal ve fiziksel ilişkinin bir bileşkesidir. Bireyin ve toplumların sosyal ilişkilerinin kurulduğu en önemli yerlerden biri ise kamusal mekânlardır. Kamusal mekân; sosyal ilişkilerin üretim alanı olarak, bireysel ve toplumsal hatıralarımızın şekillendiği yer haline gelir. Bu da bizlere kamusal mekânların, belleğin hem kurucu hem de aracı unsuru olduğunu gösterir. Kentli, kamusal mekânda kendi belleğini oluştururken, kent de kendi belleğini oluşturur. Kent ve kentin kullanıcılarının bu karşılıklı ilişkisi kolektif belleği meydanı getirir. Bu nedenle kentlerin geçmiş ile bağının kurulması ve geleceğinin planlanmasında referans noktası kolektif bellek olmalıdır. Çünkü kolektif belleğin temel unsuru olan kamusal mekân üzerinde yapılacak her bir müdahale, kolektif belleğe de yapılmış olur. Bu çalışmada; Üsküdar'ın belleğinde önemli bir yeri olan Üsküdar Meydan ve meydan üzerinde yapılan 1944 Meydan Projesi, 1950 sonrası Menderes Dönemi düzenlemeleri, Marmaray ve son olarak Dolgu alanı çalışmaları kronolojik olarak ele alınmış, düzenleme çalışmalarının kolektif belleğe etkisi incelenmiştir. Üsküdar Meydanı kullanıcılarının belleğindeki meydanı saptamak amacıyla anket çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler göstermiştir ki mekâna yönelik yapılan her bir müdahale, kolektif belleğe de yapılmıştır. Kamusal mekân düzenleme çalışmalarında kolektif bellek göz ardı edilmiş, Üsküdar Meydanı, tarihsel bağından koparılarak yeni bir bellek inşa edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kamusal mekân, kolektif bellek, kamusal mekân düzenlemeleri, kentsel projeler, imar operasyonları, Marmaray, dolgu alanı, Üsküdar Meydan