Metropol kentte kültürel melezleşmenin mekânsal yansımalarını İstanbul - Sapanbağları Mahallesi üzerinden okumak

Abstract

Bu çalışma, Kentsel Tasarım disiplininin kendisinin multidisipliner, melez (hibrit) bir alan olması ve Kentsel Planlama ve Tasarım'ın salt fiziksel değil fakat bilhassa topluluk planlaması olarak ele alınmasının gerekliliğinden hareketle, kültürün mekânsal analiz ve planlama çalışmalarında temel öneme sahip olduğu düşünülerek ve bu doğrultuda kültürel çalışmalar literatüründen faydalanılarak hazırlanmıştır. Bu bağlam içerisinde, 21. yüzyıl postmodernizm ve küreselleşme çağında, küreselleşmenin etkileriyle kaçınılamayan hızlı değişim ve dönüşüm süreçleri içerisinde giderek heterojenleşen ve kültürel akışların gerçekleştiği kavşak noktalarını temsil eden metropol kentlerdeki değişken koşullara, metropol dinamiklerine göre kültürel ve mekânsal ilişkileri birlikte ele almayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda küreselleşmenin kültürel bir sonucu olarak melezleşme olgusunun, kültürel melezleşmenin, günümüz çağdaş metropol kent mekânında yansımaları ve ifade biçimlerinin izleri sürülmüştür. Araştırma metodolojisi olarak; kavramlara yönelik teorik çalışmaların, literatürün incelenmesi, bunu takiben fotoğraflama yolu ile veri toplama, örneklendirme ve yorumlama yöntemlerine ek olarak, tip adlandırmaları ve fotoğraf döküm tabloları oluşturulması tekniklerinin kullanıldığı çalışmada; küreselleşmenin kültürel bir sonucu olarak, kültür ve mekân arasındaki ilişkisellik ve etkileşimde, melezleşmeye olumlu bir fenomen gözlüğüyle bakılmış olup sosyal bilimler ve mimarlık literatüründe tartışılmaya devam etmekte olan 'melezleşme' bir olgu olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Olguya / kavrama yönelik mevcut ve alternatif mekânsal durumların irdelenmesi ile kültür ve mekân arasındaki bu ilişkisellik ve etkileşim süreci ve sonucunda; küreselleşme tartışmaları içerisinde sıkça yer alan glokalleşme (küyerelleşme) olgusu ve kültürel çalışmalar alanından Homi K. Bhabha'ya ait 'Üçüncü Mekân' teorisinden referansla; Mimarlık, Planlama ve Tasarım bağlamında kültürel melezleşmenin karşılığı olarak çeşitli kentsel oluşumlar ve mekânsallıklar belirlenerek açıklanmaya çalışılmıştır. Bunlar; melez mekânsallıklar olarak; palimpsest mekân ve kentsel heterotopya; melez kamusallıklar olarak ise kamusal ve özel mekân etkileşimleri sonucunda oluşan kentsel gözeneklilik ve ara mekân kavramları ile birlikte glokal mekânsal tezahürler şeklinde ele alınmıştır. Kavramsal açıklamaların aktarılması ve teorik çerçevenin çizilmesinin akabinde, çalışmanın asıl hedefini oluşturan kültürel melezleşmenin mekânsal yansıma biçimleri; İstanbul metropolündeki sosyokültürel ve mekânsal farklılaşmanın çeşitlilik sunmakta olduğu Sapanbağları Mahallesi üzerinden örneklendirilmiştir. Bunun için kentsel arayüzler olarak toplam on arayüz incelenmiş ve beş tip belirlenmiştir. Kültürel melezleşmenin özelliklerinin en baskın biçimde görüldüğü örnekler, gösterdikleri ortak özelliklere göre belirli tipler altında gruplandırılmıştır. Böylelikle belirli bir yerden taşınan kültürel özelliklerin, taşındığı yerin kültürüyle birlikte ilişkiye girerek "melezleşme" adı altında ortaya çıkan mekânsal oluşumlar, kentsel arayüzlerde açıklanmış olup, kentsel arayüzlerin bu anlamda kültürel melezleşmenin en açık biçimde gözlemlendiği mekânlar olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, Kültürel Melezleşme, Küyerelleşme, Metropol Kent, Üçüncü Mekân, Ara Mekân, Kentsel Heterotopya, Kentsel Gözeneklilik, Kentsel Arayüz, İstanbul, Sapanbağları Mahallesi